Stanića mlin

Što je vreme nemirnije i glasnije, to se ozbiljni ljudi, tihi i odmereni, lakše predaju zaboravu. Pa ipak, još niko nikad nije mogao osporiti vreme kao presuditelja u instituciji zaborava. Ima kurtoaznih sećanja i prisećanja na ljude i događaje uglavnom po inerciji, podobnosti, po ediktima vlasti, a ređe po doprinosu opštim društvenim vrednostima. Srećom, uvek ima čestitih ljudi, vernih potomaka, uglednih asocijacija koje opomenu zaborav na civilizacijsko vrednovanje uloge pojedinca u progresu svoje sredine. Ima 10 godina otkako je tiho iz našeg okruženja otišao Stevan Stanić, kultni novinar beogradskog NIN-a, likovni kritičar, autor, scenarist i reditelj znatnog broja filmova i TV emisija, pisac “Stare garde” povodom koje je Mladen Leskovac napisao: “Stanić je stvorio ili stvarao spiritualno jedinstvo evropske civilizacije za 50 godina. Ovom knjigom hoda povorka mudraca.” Pa dobro, Steva nije bio estradna ličnost, nije bio političar, ni visoko plaćeni sportista (mada je nekada igrao u šabačkoj “Mačvi”), nije bio abonent parti glamura, bio je od onih drugih što pilje u kulturnu zbilju i brinu o njenom podoju. U ovom iskvarenom vremenu i vrućem nevremenu, desetina ličnosti, kako se to podrugljivo kaže neformalmala grupa među kojima su: Branko Belić, Matija Bećković, Kosa Bokšan, Ratko Vulanović, Momo Kapor, Mihajlo Mitrović, Bata Mihajlović, Petar Omčikus, Pera Savković, Dobrica Ćosić, a uz njih i naravno NIN, uputili su pismo ministru kulture da njegovo ministarstvo pomogne završetak akcije institucionalizovanja spomen Mlina Stanić u Stevinom rodnom mestu Tabanoviću. Nekada, u prvoj polovini prošloga veka, velika, dobrostojeća porodica Stanića u tom selu, prvom susedu Šapca obodom svog velikog poseda, imala je veliki električni mlin. U vreme kolektivizacije mlin je nacionalizovan, a u demokratskoj retroakciji ponovo otkupljen od potomaka porodice Stanić, ne bi li se jednog dana ostvario Stevin san o pretvaranju mlina u dom kulture. Nedavno je Stevin sin Stojan, mladi beogradski arhitekta, izvršio opsežnu rekonstrukciju građevine starog mlina preuredivši ga u izlagački organizovane prostore, spremne da prime različite eksponate tabanovačke umetničke porodice Stanić. Steva Stanić je bio briljantni novinar NIN-a, njemu je podario svoje najlepše tekstove. Bio je neobično lepa i draga ličnost, koja je svoju lepotu i dobrotu transponovala u čarobnjaštvo reči kojima je gradio greben preko koga su se preko jedne strane osipali poetsko i humanističko novinarstvo, a sa druge strane uzorna i osobena književna esejistika i sve se rastakalo po čitalaštvu jugoslovenskih prostora. Treba se samo setiti njegovih tekstova i razgovora sa divovima XX veka, sa Henrijem Murom, Rubinštajnom, Menjuhinom, Aragonom, Bejkonom, Žakom Preverom, Margerit Jursenar i našim Petrom Lubardom, Konjevićem, Čelebonovićem, pa lako se priključiti ideji o Stanićevom mlinu. Porodica Stanić odnegovala je nekoliko umetnika čija zaostavština predstavlja doprinos kulturi Srbije. Pored Steve u Stanića mlinu treba da se nađe zaostavština i drugih stvaralaca iz ove porodice. U prvom redu tu treba da bude galerija slika, u kojoj bi bile slike Stevine sestre Dese Stanić, beogradske slikarke koja je stvarala do 2001. godine. O njenim delima su pisali ugledni istoričari umetnosti. Sakupljena Desina dela pružiće priliku za nova istraživanja u srpskom slikarstvu sa kraja prošloga veka. Pored njenih slika u galeriji bi bila izložena i kolekcija Stevinih slika stranih autora i naših najpoznatijih slikara. U Stanića mlinu bio bi i odeljak sa svedočanstvima o umetničkom delovanju Gice, Dragice Stanić-Novaković, Stevanove supruge i glumice “Ateljea 212” koja se sa kultnom ulogom u Popovićevoj “Čarapi sa sto petlji” sa dasaka tog pozorišta preselila na tabanovačko groblje da sa Stevom počiva pod istom razbokorenom tujom. Ono što su zabeležile daske Ateljea, ubuduće bi trebalo da čuvaju potkrovne drvene podrožnjače Stanićevog mlina. Slično treba da bude i sa Stevinim bratom glumcem Markom Stanićem, ljubimcem Ace Ognjanovića, maratonskim aedom jugoslovenskog glumišta na stazi: Šabac-Šibenik-Subotica-Tuzla-Beograd. Ostalo je da se pobrine, i porodici oduži Stevin sin Stojan, arhitekta koji je na početku karijere ostvario zapažene rezultate na prostorima Rusije. Svi su Stanići, uzorna srpska mačvanska domaćinska porodica, ostavili impozantan trag u srpskoj kulturi. Stanića mlin i prostorno pripada kompleksu utihnulog domaćinstva porodice Stanić. U toj ruralnoj celini su domaćinske kuće, gostinske sobe, vajati, štale, torovi, magaze, senare, a uz mlin i mašinska radionica sa starim mašinama dostojnim lepe zanatske arheologije. Sada je porodica Stanić spremna da čitavu svoju zaostavštinu prepusti jednoj fondaciji, zadužbini ili legatstvu koji bi bili uključeni u muzejsku mrežu Srbije, možda kao autentično zavičajno odeljenje Šabačkog muzeja. Pored uobičajenih, muzeoloških izlagačkih namena, Stanića mlin bi mogao biti mesto aktivnih kulturnih priredbi u okviru kojih bi se organizovale slikarske izložbe, slikarske kolonije mačvanske škole, letnja škola novinarstva, seminari sineasta i fotografa, susreti pisaca, glumaca, etnoistraživača, agronoma, posebno istraživača rurarne arhitekture. Evo prilike da se postmoderni kulturtregeri, političari, upravljači društvenim dobrima, svi oni kojima su prepuna usta brige za kulturom, za mladim, za demetropolizacijom, za “ostajte ovde” – na jednom očiglednom primeru pokažu i dokažu da njihove reči i česta obećanja ne moraju da budu puste fraze, već konkretan doprinos žitnici i finom duhovnom mlivu Stanića mlina. Prilika je da se podseti da su Stanići bliski pandan jedinstvenoj gornjomilanovačkoj porodici Nastasijević, tragično ostavljenoj izvan panteona srpske kulture. Prilika je i za opomenu da nacija već jednom počne da poklanja pažnju životodavnim srpskim porodicama. Treba nam Stanića mlin kao memorijal, mesto poštovanja i podsticaja, izvorište narodne snage i lepote.