Predstava "Pigmalion": Oružje viših klasa

Džordž Bernard Šo je verovatno uz Šekspira najpoznatiji dramski pisac na engleskom jeziku. Ovaj izuzetno plodan pisac danas je najpoznatiji po svom dramskom opusu koji broji preko 60 komada. Šo je tokom svog dugog života (umro je u 94. godini) bio poznat i kao „angažovani intelektualac“, aktivista, imao je mišljenje i jasno ga izražavao gotovo o svemu – od fonetskih pravila u engleskom jeziku do korišćenja vakcina protiv malih boginja.

Mnogi njegovi stavovi danas su i te kako kontroverzni (divljenje prema Staljinu, potreba da se „razume“ Hitler), ali u mnogim stvarima bio je daleko ispred svog vremena (pitanje klasa, ženske emancipacije, odnosa prema rasizmu i antisemitizmu).

Za svog života dobio je mnoštvo priznanja i pohvala, između ostalog i Nobelovu nagradu za književnost (1925. godine, kao drugi pisac iz Irske), kao i Oskar (za scenario britanskog filma Pigmalion iz 1938. godine). Iako je danas njegova slava donekle potamnela, te se njegove drame slabije igraju na svetskim pozornicama, ne treba zaboraviti da je Šo ostvario ogroman uticaj na anglosaksonske dramske pisce, od Noela Kaurda pa sve do Toma Stoparda.

Pigmalionom do ženske emancipacije

Pigmalion je verovatno njegovo najpoznatije dramsko delo, danas uglavnom slavno po brodvejskom mjuziklu iz 1956. godine i još više po voljenom filmskom klasiku nastalom na osnovu mjuzikla iz 1964. godine. Priča inspirisana grčkom mitologijom (Pigmalion stvara savršenu ženu Galeteju u koju se zaljubljuje) dala je Šou priliku da se bavi pitanjima kao što su društvena determinisanost, klasni odnosi, ali i ženska emancipacija.

Zanimljivo je da je komad svoju premijeru imao na nemačkom jeziku u Beču 1914. godine, pa tek onda u Njujorku i Londonu. Šo je preradio komad za potrebe filma, ali se dugo opirao i bio veoma protiv da se komadu doda jasan „srećan kraj“, toliko da je čak 1941. godine napisao tekst u kome objašnjava zašto je to tako.

Iako jasno smeštena u epohu, postavka komada u režiji Đurđe Tešić ne preza od savremenog čitanja predloška, tako da su ovde u prvom planu pre svega pitanja ženske emancipacije – koji su to mehanizmi kojima se žena oslobađa muške dominacije i uticaja, kako ona osvaja i uspostavlja svoj identitet, uprkos očekivanjima i usmeravanjima (patrijarhalnog) društva. Jezik je ovde (ispravno) posmatran tek kao oružje viših klasa u procesu društvene diferencijacije.

U poletnom ansamblu koji očigledno uživa u igri, posebno se ističe Nemanja Oliverić koji svom Henriju Higinsu dodaje jedan aspekt razmaženog i svojeglavog Petra Pana, naviklog da mu se sve želje ispunjavaju. Oliverićeva kreacija mnogo polaže na čisto fizičku komiku, gotovo slepstik, koji mu, uzimajući u obzir njegov odličan osećaj za „tajming“, i te kako ide od ruke. Zoran Cvijanović je neodoljiv kao otac glavne junakinje, dok je mladi Relja Janković uspeo da svom Frediju udahne duh naivne mladalačke zanesenosti. Predstava donekle pati od produkcijske svedenosti, ali je njena nepretencioznost, razigranost i jasna ideološka pozicija čine prijatnim iskustvom.