Pukotine nacionalnog morala

Ovogodišnja proslava devetogodišnjice sloma srpske vlasti u Kninskoj krajini i vojnopolicijske akcije “Oluja” s početka avgusta 1995. godine najočitije do sada je pokazala skrivene mrlje na čistom licu moderne Republike Hrvatske. Počelo je lošim predznakom uoči 5. avgusta koji se ovde slavi kao “Dan pobjede i domovinske zahvalnosti”. Nekoliko dana ranije srušen je deo Kninske tvrđave, a da niko od merodavnih ne želi da prizna kako je do toga došlo. Jedino je sigurno da se ne radi o “srpskoj sabotaži”. Kninska tvrđava je inače spomenik nulte kategorije koji datira još iz antičkog vremena. Impozantno zdanje od 260 metara dužine, nalazi se u vlasništvu gradskog muzeja, a njegova uprava tvrdi da je srušeni zid bez istorijske i arhitektonske važnosti. Namera je, navodno, bila da se omogući lakši prolaz kamionima s građevinskom opremom i vozilima hitne pomoći kako bi priskočili u pomoć posetiocima u unutrašnjosti tvrđave. A istini za volju, turista ovde baš i nema. Knin je danas grad koji i domaći i strani turisti na putu za more uglavnom zaobilaze. U njemu živi dvanaest hiljada stanovnika prosečne starosti od trideset godina. Uglavnom su nezaposleni, sa barem troje dece, žive od socijalne pomoći, a dane provode u nacionalno odvojenim kafićima. Izuzetak predstavljaju avgustovski dani kad se u Kninu svake godine okupi vladajuća nomenklatura sa pripadajućom političkom elitom Hrvatske. Ovogodišnja proslava jednog od najznačajnijih nacionalnih praznika iz Tuđmanovog doba groteskno je podvukla činjenicu da se ispod površine dnevne politike u Hrvatskoj skrivaju promene koje više niko ne može da zaustavi.

To je moglo da se primeti i u samom Kninu, ali i u glavnom gradu Zagrebu. Prve napukline pogodile su, doduše, Kninsku tvrđavu koju su, kako je u svojoj prvoj predizbornoj kampanji govorio predsednik države Stjepan Mesić, Hrvati “na juriš osvojili još prije 11. stoljeća”. Napukline koje bi po budućnost zemlje mogle da budu daleko značajnije, produbile su se i u samom državnom vrhu. Upadljiva hladnoća koja je vladala između predsednika Mesića i premijera Ive Sanadera pokazala je da se njihove vizije Hrvatske veoma razlikuju. Vladajuća stranka nikada nije prestala da Mesića smatra partijskim otpadnikom koji je, zbog protivljenja ratu u Bosni, još 1994. godine okrenuo leđa politici predsednika Franje Tuđmana. Stjepan Mesić kratko je rekao da je “Oluja” bila vojna operacija koja je preokrenula tok ratovanja na tlu bivše Jugoslavije i dovela do potpisivanja “Dejtonskih sporazuma” godinu dana kasnije. Nije komentarisao ni ratne žrtve, ni karakter rata, ni provokacije kojima je i ovaj put bio izložen od svojih političkih neistomišljenika na Kninskoj tvrđavi.

Premijer Ivo Sanader koji je jedini čestitao “Dan domovinske zahvalnosti” svim građanima Hrvatske, izjavio je da je vojna pobeda nacionalne policije i vojske sastavni deo “temelja hrvatske državnosti i povijesti” kao i da njegova stranka nikome neće dozvoliti da “mijenja hrvatsku povijest i istinu o Domovinskom ratu”. Paralelno s tim, promene u interpretacijama nacionalne i međunacionalne istorije u Hrvatskoj i bivšoj Jugoslaviji, a pogotovo o karakteru poslednjeg rata među njenim narodima, vladajuću stranku dovele su u vrlo nezavidan položaj.

Nedavna istraživanja javnog mišljenja pokazala su da u javnosti opada podrška premijeru Ivi Sanaderu i politici njegove vlade. Delom zbog “euroskepticizma” pa i evrofobije koja je zavladala među stanovništvom Hrvatske otkako se saznalo da ulazak u Evropu i NATO podrazumeva i promenu nekih nacionalnih navika koje su Hrvatima veoma prirasle srcu. Od prekomernog uživanja u sopstvenom folkloru, do provincijalnog podozrenje prema svetu van hrvatskih granica. Premijeru Sanaderu, paradoksalno je, u zaustavljanju pada popularnosti više ne pomažu ni izjave da je “Oluja” u samim temeljima hrvatske državnosti. Ovakva politička tvrdnja teško može da izdrži ozbiljniju političku, a osobito nacionalno-etičku analizu. Hrvatski javni mediji prvi put su javno priznali da je u ovoj operaciji za samo 72 sata iseljeno 150 hiljada Srba, a ubijeno ih je 150. Domaći izvori tvrde da je to senka na licu ratne pobede Hrvatske vojske, ali insistira se na tome da su to učinile neke odmetnute vojne formacije i pojedinci kakvih ima u svakom ratu.

Podaci srpskih organizacija i OEBS-a u Hrvatskoj govore da su te brojke daleko veće, a uz njih ide i notorna činjenica o sistematskom spaljivanju stotina srpskih kuća kako bi se njihovim stanovnicima zauvek onemogućio povratak u Hrvatsku. Posebno loše deluje činjenica da na prste mogu da se nabroje sudski procesi “odmetnutim pojedincima i paraformacijama” za koje se tvrdi da su odgovorni za zločine nad civilima u selima Kninske krajine. Uz činjenicu da u mestu Sveti Rok upravo niče spomenik ustaškom ministru Mili Budaku koji je potpisivao rasne zakone koji su u logore oterali Srbe, Rome i Jevreje u Hrvatskoj, a da se građani Slunja bune pokušajima države da uklone spomenik zloglasnom ustaškom vođi Juri Francetiću, strah pojedinih Sanaderovih ministara da Evropa neće biti zadovoljna takvim viđenjem poslednjeg i prethodnih ratova sa Srbima, sasvim je opravdan.

Upravo zato vlada u Zagrebu pokušava da spasi ono što se još može spasiti. Ovogodišnja proslava više nije bila prilika za nacionalne euforije kao prethodnih godina, nego za prisilno svođenje neplaćenih političkih računa koje je iza sebe ostavila politika pokojnog Franje Tuđmana i njegovih političkih i državničkih pandana u ostatku bivše Jugoslavije. Premijer Sanader i predsednik Mesić pravili su se da ne primećuju aktiviste Hrvatske stranke prava Ante Đapića koji su, u crnim košuljama, delili plakate haškog begunca generala Ante Gotovine. Isto su činili i pripadnici niskouticajnog Hrvatskog bloka, stranke koju vodi bivši Tuđmanov savetnik za unutrašnju politiku dr Ivić Pašalić. On je optužio Sanadera, ali i većinu svojih stranačkih kolega iz HDZ-a koji ga je odstranio iz svog članstva, da je Ante Gotovina njihova nečista savest. I zaista, na Kninskoj tvrđavi i u samom Kninu, nije bilo nijedne slike Ante Gotovine, a ako je neka i bila vidljiva, državni vrh ju je upadljivo složno ignorisao. Policija je, po direktnoj komandi iz Zagreba, prethodne noći poskidala sve plakate koje su slaveći generala koji je komandovao “Olujom”, izlepili njegovi simpatizeri u crnim košuljama ili bez njih.

Nezgodna je bila i činjenica da je proslavi na Kninskoj tvrđavi prvi put prisustvovao i saborski zastupnik Samostalne demokratske srpske stranke Ratko Gajica. Zasmetalo mu je što je počast odana samo hrvatskim vojnim i civilnim žrtvama i zaključio da se radi o nacionalnoj proslavi na kojoj ima mesta samo za Hrvate, pa ne može da se govori o državnom prazniku. Reakcije koje su stigle iz opozicije pokazale su da njegove reči nisu prošle mimo političkih i moralnih cenzora hrvatske političke javnosti. Opozicija je priznala da joj je takav stav razumljiv, ali da “Dan pobjede i domovinske zahvalnosti” zapravo i nije državni praznik, nego uspomena na vojnu pobedu nacionalnih oružanih snaga u tom delu bivše “SAO Krajine”.

Kakvog god da je karaktera bio rat u Hrvatskoj, pobuna u Kninskoj krajini i njen slom u avgustu 1995. godine, ostaje činjenica da se najveći deo urbanog stanovništva zemlje toga više ne seća. Na glavnom zagrebačkom trgu bana Josipa Jelačića 5. avgusta je, primera radi, mogla da se vidi samo jedna jedina zastava. Osim državnih institucija na Markovom trgu, vlade i Sabora, zastave praktično uopšte nije bilo. Novinari gradskih rubrika izbrojali su da je vojnu pobedu koja je u “temelju hrvatske državnosti i povijesti” zastavom propustila da obeleži Moderna galerija u Zagrebu, Muzej grada Zagreba, Umjetnički paviljon, Galerija “Klovićevi dvori”, pa čak i čuveno “Croatia-osiguranje” i zagrebački Glavni željeznički kolodvor na koji odavno stižu i vozovi iz Beograda koji preko Knina produžuju za Split.

Da li je ovo slučajno ili nije, za naciju i političke lidere koje je odabrala, trenutno je veoma nezahvalno pitanje. Bez pravog odgovora ostaće sve dok se javno ne objave rezultati tajnog političkog rata koji se u Hrvatskoj i van nje vodi za ekskluzivno pravo pisanja novije nacionalne ratne i mirnodopske istorije naroda bivše Jugoslavije. U međuvremenu bi možda najpametnije bilo zatvoriti rupe na Kninskoj tvrđavi i očistiti glomazni otpad koji na prilazima Kninu i dalje može da se vidi pre table “Dobrodošli u hrvatski kraljevski grad Knin”...