Pogrešan pristup

U članku su na dva mesta izneseni određeni, najblaže rečeno, paušalni i pretenciozni navodi koji se tiču Rečnika srpsko-hrvatskog književnog i narodnog jezika SANU (u daljem tekstu: R. SANU). U uvodniku članka, 17 objavljenih tomova R. SANU, koji obuhvataju reči od A do Opovo, sa preko 13.500 stranica dvostubačnog rečničkog teksta (800 strana po tomu), kao i „preostale mnogobrojne tomove” (reči od opovrgavanje do šš-šš), čija bi izrada u narednim decenijama trebalo da obuhvati leksičko blago od još oko 150.000-200.000 reči, smestili ste u izrazito negativan kontekst ocenom da Rečnik predstavlja mogući dokaz kako „za jugozombije u Srbiji još ima posla” – šta god ova izjava značila. Ne zaustavljajući se na tome, činjenicu da projekat izrade R. SANU od 1947. godine do danas predstavlja osnovni zadatak Instituta za srpski jezik SANU poistovetili ste sa ideološkim nasleđem protekle epohe, odnosno sa „jugonostalgijom” kao „bolešću mozga” srpskog naroda – odričući ovom konstatacijom R. SANU svaku moguću „zdravu” naučnu perspektivu i razvoj u okviru naše nacionalne kulture. Kao jedan od mnogih istraživača koji su zaposleni na projektu R. SANU i, još više, kao mlad čovek koji u ovom Rečniku vidi ne samo jedan od najviših dometa srpske primenjene lingvistike, već i jednu od najboljih škola opisne leksikografije u ovom delu Evrope, koju su oblikovali leksikografi poput Stojana Novakovića, Dušana Ivanića, Radosava Boškovića, Aleksandra Belića, Miloša Moskovljevića, Kirila Taranovskog, Mitra Pešikana, Mihaila Stevanovića i mnogih drugih, osećam obavezu da odgovorim. U vreme osnivanja, 15. jula 1947. godine, Institut za srpskohrvatski jezik (čiju 60-godišnjicu ove godine obeležavamo), na koncepcijskom i organizacionom planu predstavljao je evolutivan produžetak leksikografskog odseka Srpske kraljevske Akademije, koji je 1893. godine osnovao Stojan Novaković (Odsek je, s prekidima, radio sve do 1944. godine). Sa druge strane, od 1947. pa sve do 70-ih godina 20. veka izrada R. SANU bila je jedini zadatak Instituta za srpskohrvatski jezik. Stoga možemo tvrditi da je u periodu od 80 godina, skoro sav lingvistički rad u okviru Akademije bio skoncentrisan na leksikografske poslove oko skupljanja građe za Rečnik, njene pripremne organizacije i rečničke obrade. Iako ideja o formiranju Prostranog Rečnika srpskog jezika u okviru Društva srpske slovesnosti (preteča Akademije nauka) pripada polovini 19. veka, Stojanu Novakoviću imamo da zahvalimo što je, krajem istog veka, uz osnivanje Leksikografskog odseka prvi put na naučnim osnovama definisao principe kojima će se rukovoditi skupljači građe za Akademijski Srpski rečnik (kako je R. SANU nazivan u to vreme). Kao osnovno polazište u skupljanju građe za Rečnik S. Novaković je postavio koncept široke teritorijalne i funkcionalne raslojenosti govornog i pisanog jezika u vremenu od Dositeja do današnjih dana. Zahtevom da rečnička građa obuhvati sve aspekte narodnog života i sve sfere književnog jezika, S. Novaković nije isključio i mogućnost da se u njoj nađu i hrvatski pisci – pobornici Vukovog pravca, naprotiv; ali su u praksi, brojni poslovi oko skupljanja reči iz srpskog književnog i narodnog jezika (kojima je, razumljivo, davan zasluženi primat) odložili njihov prijem u Rečnik sve do prvih decenija 20. veka. Prvi hrvatski štokavski pisci P. Desančić, A. Kačić-Miošić, M. A. Reljković i drugi uneti su u rečničku građu između 1910. i 1913. godine „radi istorijske veze i svetlosti, koja otuda pada na sadašnje stanje srpskoga, književnoga i narodnoga, jezika” – kako se izrazio tadašnji sekretar Odseka D. Ivanić. I druga, obimnija proširenja građe hrvatskim piscima u 20. veku, u periodima od 1925. do 1944. i od 1948. do 1987, koja su obuhvatila 766 izvora (od 4.035 koliko ih R. SANU broji danas), rađena su sa namerom da se Rečnik još više obogati na sistemsko-funkcionalnom i semantičkom planu. U isto vreme, jezički uzus R. SANU (akcenatskog, fonološkog, leksičkog tipa) ostao je u potpunosti okrenut standardu beogradskih književnih i srpskih narodnih krugova. Unos hrvatskih pisaca u građu za R. SANU motivisale su, kao i sve druge njene dopune, naučna radoznalost i težnja za sintezom leksikografskih znanja o jednom velikom jeziku koja su, u duhu Ženevske škole, obeležila sredinu i drugu polovinu 20. veka. Postupak sasvim opravdan – tim pre što je uzaludan poluvekovni trud na polju jezičko-ideološkog razdvajanja Srba, Hrvata, Bošnjaka i Crnogoraca pokazao kako je ova aktivnost, neprekidnom medijskom drekom neko vreme možda i održiva, lingvistički sasvim nedostatna. Suprotstavljanje naučne objektivnosti političkim pritiscima (koje kod nas, nažalost, ponekad ima prilično blag oblik), motivisalo je pojavu oprečnih naziva: jezik u lingvističkom smislu – kojim se istrajno bavi veliki Rečnik srpskohrvatskog književnog i narodnog jezika SANU; i jezik u političkom smislu – čijem okviru pripadaju nacionalno-politička samodefinisanja hrvatskog, bošnjačkog i crnogorskog jezika, koja se na ovim prostorima intenziviraju u poslednjih pedesetak godina. Obaveza prema sopstvenim kredibilitetu, koja počinje priznanjem da podela između navedenih pogleda na jezik uopšte postoji, nalaže da izražavanje političke korektnosti nikada ne bude važnije od istinskog posedovanja znanja o jednoj struci kojom se, makar i u novinskom tekstu i površno, neko bavi. Nenad Ivanović, Beograd