Umetnost burnih vremena

Vremena koja su iza nas na buran su način obilježena, ne samo u umjetničkim i kulturnim sredinama Hrvatske i Srbije, nego i na političkom planu. Ponekad su upravo u političkom aspektu značajnu ulogu imala djela koja ćemo vidjeti”, ponovio je za NIN svoju poruku zagrebačkoj publici ugledni hrvatski istoričar umetnosti, profesor Filozofskog fakulteta u Zagrebu i stručnjak za hrvatsku umetnost 19. i 20. veka, dr Zvonko Maković. Neposredan povod ovakvom zaključku profesora Makovića je izložba “Stotinu remek-djela hrvatskih umjetnika od 1850. do 1950. godine” koja će u saradnji s Narodnim muzejom u Beogradu, do kraja januara iduće godine pleniti pažnju posetilaca Umjetničkog paviljona u Zagrebu. Autori izložbe su voditeljka zbirke Jugoslovenskog slikarstva Narodnog muzeja u Beogradu Qubica Miljković i zagrebački istoričar umetnosti dr Zvonko Maković. Prve vesti o ovom velikom kulturnom događaju u domaćim su medijima bile popraćene kuloarskim pričama tipa “Srbi čuvaju hrvatsku umjetnost” ili “hrvatsko blago konačno u Hrvatskoj”, ali i tvrdnjama “očevidaca” da Narodni muzej u Beogradu samo što se nije srušio, što je, navodno, i jedini razlog za dugo putovanje remek-dela hrvatskih umetnika do hrvatske publike. Posebnu političku težinu izuzetnom umetničkom događaju dale su politikantske interpretacije da je naciji čak stotinu godina bilo uskraćeno da vidi dela svojih velikana. Budući da su slike Vlaha Bukovca, Ignjata Joba, Emanuela Vidovića, Bele Čikoša Sesije, Vladimira Becića, Marina Tartalje, Miroslava Kraljevića i mnogih drugih, kao i skulpture Ivana Meštrovića i Antuna Augustinčića, već decenijama pohranjene u salama Narodnog muzeja u Beogradu, ni 400 kilometara od Zagreba, teško je dokučiti zašto potencijalni posetilac iz Hrvatske nije video, recimo, Bukovčev portret kneginje Natalije ili skulpture iz “Kosovskog ciklusa” Ivana Meštrovića. Ovakvi “argumenti” koji nemaju nikakve veze s umetničkim dosezima hrvatskih autora u Narodnom muzeju u Beogradu, danas konačno padaju u vodu. Beogradski Narodni muzej odlučio je da ih pokaže svima koji žele da ih vide, van političkih i državnih granica koje umetnicima o kojima je reč ionako nisu mnogo značile. Tim tužnije zvuče priče “visokopozicioniranih dužnosnika”, s ove ili one strane granice, koje napominju da je izložba velikana hrvatskog slikarstva i kiparstva u Zagreb trebalo da stigne nekoliko godina ranije, ali su hrvatski domaćini navodno pokazali previše rezervi iz “političkih razloga”. Slični se prigovori iz beogradskih kulturnih krugova čuju i danas, a zajednički imenitelj im je tvrdnja da Narodni muzej razdaje svoje umetnine u bescenje, za sitne pare ili čak gratis, ako već sam ne plaća da ih vide oni koje to ionako ne interesuje preterano. Narodni muzej iz Beograda je za izložbu u Umjetničkom paviljonu u Zagrebu izdvojio stotinu dela iz svoje stalne postave, a profesor Zvonko Maković podseća za NIN da je upravo obnova zgrade beogradskog muzeja “dobra prilika da se publika širom svijeta, od Italije do Japana, upozna s vrijednim umjetninama koje se iz razumljivih razloga ne mogu izlagati u matičnoj kući, a upravo u tom kontekstu treba vidjeti i izložbu koja se ovih dana otvara u Zagrebu”. Profesor Maković je u hrvatskoj, ali i nešto široj javnosti, poznat po ustrajnim pokušajima da umetnička dela odbrani od svakog politikantstva, pa i krivotvorenja istorijskih činjenica i paušalnih zaključaka. Upravo zato se potrudio da ovdašnjoj publici u posebnom katalogu štampanom za izložbu “Stotinu remek-djela hrvatskih umjetnika od 1850. do 1950.” pojasni ono što danas muči prosečnog građanina Hrvatske dnevnopolitički vaspitanog na paroli “hrvatska lisnica u hrvatskom džepu, hrvatski umjetnici u hrvatskim galerijama”. Narodni muzej u Beogradu, prema rečima profesora Makovića, nije samo centralni muzej Srbije, nego i jedan od retkih muzeja iz čitavog regiona koji prema svome značenju ima evropske reference. Prvi katalog štampan je još 1900. godine, a stalnu postavku Muzej je dobio četiri godine kasnije. Tada je priređena prva jugoslovenska umetnička izložba sa 450 radova umetnika iz Srbije, Bugarske, Slovenije i Hrvatske, a srpski kralj i državne institucije otkupili su čak stotinu i pedeset radova, uglavnom hrvatskih umetnika. Bilo je to jezgro Jugoslovenske galerije iz koje se kasnije formirala Zbirka jugoslovenskog slikarstva 20. veka, Zbirka jugoslovenske skulpture i Zbirka jugoslovenskih autora u okviru Kabineta grafike. Dela hrvatskih umetnika u Narodni muzej u Beogradu stizala su ili donacijama iz privatnih zbirki, ili otkupom. Jedan od najpoznatijih mecena i pokrovitelj umetnosti bilo je princ Pavle Karađorđević, koji je najviše kupovao slike hrvatskih autora, od Lea Juneka do Frane Kršinića. Dr Zvonko Maković ne beži ni od političkih konotacija koje su pre stotinu i više godina obeležile umetnost znamenitih Hrvata čija su dela iz Beograda ovih dana stigla u Zagreb. “Opće je poznato”, podvlači profesor Maković za NIN, “da je kipar Ivan Meštrović svoju ranu afirmaciju stjecao radeći djela koja su tematski vezana za povijest srpskog naroda što je, dakako, imalo implicite i aktuelnu političku poruku. Poruku o zajedništvu slavenskih naroda što će uslijediti tek nakon 1918. godine.” Maković ovde napominje nešto što dnevna politika, kao i njome vođeni kritičari često zanemaruju, a to je da su Srbi toga vremena bili skeptični prema integralizmu koji od kulturnih poprima politička obeležja, jer su smatrali da se time poništava suverenitet pojedinih nacija... “S današnje distance mogu se komentirati i razumjeti ove integralističke ideje, a čiji su nositelji bili posebno hrvatski umjetnici, dakako na drugačiji način”, kaže za NIN dr Zvonko Maković. “Međutim, činjenica da na svjetskoj izložbi u Rimu 1911. godine Kraljevinu Srbiju zastupaju hrvatski umjetnici, pripadnici Austrougarske, kako što su Ante Katunarić, Tomislav Krizman, Ivan Meštrović, Mirko Rački, Qubo Babić, Vladimir Becić, Joza Kljaković, Toma Rosandić i drugi, govori o duhu vremena koje treba razumjeti iz njega samoga.” Mnoga od dela hrvatskih umetnika iz Narodnog muzeja u Beogradu, dodaje dr Maković, nikada ovde nisu bila prikazana. “Upoznati ta djela znači s jedne strane dobiti cjelovit uvid u opuse ključnih protagonista hrvatske umjetnosti 19. i 20. stoljeća, ali podjednako tako i saznati nešto više o vremenima koja su iza nas”.