Suočiti se s „crnom budućnošću”

Evropa će se tokom XXI veka suočiti sa jednom od najozbiljnijih kriza – depopulacijom. Depopulacija, odnosno proces gubitka stanovništva, jedan je od onih faktora koji su imali odlučujući uticaj na propast država, i čak smene čitavih civilizacija. Činjenica da se Evropa suočava sa ovim fenomenom nimalo ne olakšava položaj u kom se nalaze Republika Srbija i srpski narod. Tvrdnja prema kojoj do kraja prvog kvartala ovog stoleća (do 2025. godine, dakle tokom narednih sedamnaest godina) srpski narod neće postati manjina u Republici Srbiji, nema većeg značaja za ovo pitanje koje u Srbiji izaziva velika osećanja, ali budi malo potrebe za analitičnom i javnom raspravom. Radikalna promena starosne strukture i smanjenje broja stanovništva neminovno dovode državu u političke i privredne neprilike. Činjenica je da Srbija čak i u odnosu na druge balkanske države ima nizak priraštaj (2005. su slabiji priraštaj imale samo Mađarska i Bugarska). Takođe, Srbija je jedina država u istočnoj Evropi koja je u proces tranzicije ušla sa desetogodišnjim zakašnjenjem i nerešenim državnim pitanjem. Kad govorimo o predviđanju demografskih procesa u narednim decenijama, nikako se ne smemo osloniti samo na jednu procenu. U javnosti je, naime, spominjano čak pet scenarija demografskog razvoja stanovništva Republike Srbije. Još je 1992. Republički zavod za statistiku procenio (a tadašnji državni mediji preneli!), da postoji mogućnost da do 2050. godine na prostoru Vojvodine i srednje Srbije živi podjednak broj stanovnika kao i na prostoru skoro devet puta manje prostranog Kosova. Ove procene, međutim, nisu uzele u obzir nastupajuću krizu. Tako se 1994. godine na teritoriji Srbije (bez Kosova) rodilo oko 16.000 dece manje nego 1993. godine. (Ovaj podatak objavljen je široj javnosti 2002. godine, kada su deca iz ove generacije već pohađala prvi razred osnovne škole.) Takođe, nije predviđen ni izvestan, više simboličan nego dramatičan, rast prirodnog priraštaja podstaknut rastom životnog standarda posle 2000. godine. Srbija bez obzira na razlike u procenama ipak gubi stanovništvo. Prema proceni koju je jula 2006. izneo pomoćnik direktora Saveznog zavoda za statistiku M. Kovačević, zasnovanoj na minucioznom proučavanju demografskih kretanja, krajem 2051. godine na prostoru današnje Republike Srbije živelo bi 10.535.000 stanovnika, Srbi i ostale nacionalne manjine činili bi tada 59,5% stanovništva (6.265.000), dok bi Albanci sami činili 40,5% ovog broja (na Kosovu, Metohiji i Jugu Srbije živelo bi ih 4.270.000). Dakle, srpski narod bi do tada trebalo da izgubi relativnu većinu u ukupnom stanovništvu današnje Srbije. Međutim, pitanje demografske politike nije stvar nacionalizma ili takmičenja sa drugim narodima. Promena loših trendova u demografiji, koja je među evropskim državama uspela samo u Francuskoj, predstavlja složenu i veliku misiju. Ona se ne sprovodi samo skromnim nadoknadama ili basnoslovnim nacionalnim penzijama za majke više dece. Prva mera nije čak ni simbolična, a druga bi povećala priraštaj samo kod socijalno zavisnih. Srbija se, pri tom, nalazi pred nekoliko značajnih prepreka koje je sprečavaju da započne sa ozbiljnom, dugoročnom nacionalnom demografskom politikom. Pre svega srpsko društvo još uvek živi pod senkom ratnog poraza, naša država je visoko centralizovana, a sva iskustva decentralizacije do danas su ozbiljno ugrožavala državno jedinstvo, naposletku pitanja demografskog sunovrata građana Srbije i srpskog naroda predstavljaju dva zasebna problema. Više od četvrtine Srba živi izvan matične države, njihovo demografsko stanje je upravo katastrofično. Ratovi i nedostatak jedinstvene privredne politike, koji su doveli do pomeranja naroda ka Beogradu, prouzrokovali su potpuno pražnjenje pojedinih krajeva iz kojih je Srbija tradicionalno primala stanovništvo (tokom 19. stoleća Srbija je posle SAD bila država sa najvećim indeksom doseljavanja na svetu). Evo samo nekoliko primera: tokom protekle godine (2007) u nekoliko prilika dogodilo se da se u Banjaluci, gde se u proseku rađa dvadesetoro dece dnevno, ne rodi niti jedna beba. U hercegovačkom gradiću Qubinju će u narednih petnaest godina verovatno biti ugašena i poslednja srednja škola, na Kosovu i Metohiji u 220 sela i varoši žive Srbi, ali samo osamdeset i šest imaju osnovnu školu (pošto je osnovno obrazovanje obavezno, to znači da sto trideset i šest mesta, skoro dve trećine, nemaju dugoročnu perspektivu). Dakle, da bi promenila procese koji vode ka nestajanju srpskog naroda, vlasti Republike Srbije moraju prvo da zatvore propale političke projekte, kakvo je recimo održavanje sadašnjeg stanja na Kosovu i Metohiji, morale bi da osmisle politiku koja će podsticati rađanje u malim sredinama, ali i pomagati održanje Srba izvan Srbije. Takođe, potrebno je u potpunosti reformisati nacionalnu ideologiju i približiti je mladom i obrazovanom svetu. Jednu naciju ne održava pre svega njena sirotinja, već obrazovani srednji sloj. Jednokratnom nadoknadom za porodilje (potpredsednik vlade ju je u svojoj knjizi Kada ćemo živeti bolje čak pogrešno nazvao) koja je niža od jedne prosečne plate, za koju se dokumentacija sakuplja tri radna dana, a isplata se čeka po dva meseca, ne postiže se ništa. Pogrešno je tumačenje prema kome je najvažnije da jedan narod ostane većina u državi koja se zove po njemu. Promene u stanovništvu, nagla povećanja ili smanjenja, neminovno dovode do nepredvidljivih događaja i kriza (demografskim faktorom pojedini naučnici objašnjavaju razne događaje od pada Rimskog carstva do studentskih nemira 1968. godine). Koliko god bile katastrofične – procene naše demografske budućnosti su vrlo korisne. Slično je i sa drugim pitanjima „crne budućnosti”. Recimo, postoje i teorije da je sama pomisao na nestanak nafte neozbiljna, budući da je dosadašnji tehnološki razvoj navodno omogućio eksploataciju samo jedne trećine svetskih rezervi. Ipak, to ne sprečava velike sile da stvaraju rezerve „crnog zlata”, istražuju alternativne izvore energije i vode dugoročnu geostratešku politiku. Srbija je 2000. godine započela novu politiku samo tamo gde su je primorali. Demografsko pitanje još uvek nije došlo na dnevni red, a od njega je trebalo početi.