Gledište paralakse

Pisac ovih redova bio je recenzent prve Žižekove knjige objavljene u Beogradu pre skoro tri decenije, u ondašnjoj maloj ediciji “Ideja”. Knjiga je imala naslov “Birokratija i uživanje” i već se ovim naslovom izdvajala iz ondašnje teorijske produkcije, pošto je ukazivala na karakterističan psihoanalitički ugao analize posmatranja ovog političkog fenomena, ugao koji je bio stran ondašnjem marksizmu. U međuvremenu, Žižek je postigao međunarodnu reputaciju kao najpoznatiji teoretičar sa prostora nekadašnje Jugoslavije, kao jedan od najprevođenijih i najuticajnijih filozofskih pisaca današnjice sa preko sto objavljenih knjiga i više od 900 bibliografskih jedinica, kako to stoji u kratkoj biografiji autora na kraju ovog izdanja, koji donosi poslednji objavljeni izbor najznačajnijih tekstova iz ove enormne spisateljske produkcije. Knjiga “Ispitivanje realnog” koju su priredili Reks Batler i Skot Stivens, objavljena je u Londonu i Wujorku 2006. godine i predstavlja nemalo iznenađenje i pravi izdavački podvig u našim uslovima. Zato sve pohvale izdavaču (Bora Babić), prevodiocu (Milan Brdar) i uredniku našeg izdanja (Časlav Koprivica). Ovaj kritičar veruje da objavljivanje ove knjige kod nas samo dve godine posle originalnog izdanja govori i o jakim vezama i lepim uspomenama koje Žižeka vezuju za ovu sredinu i sam početak njegove profesionalne karijere. Hoću da kažem da je Žižek bio prihvaćeniji u ondašnjem Beogradu nego u Qubljani, što je uostalom i sam obelodanio prilikom nedavnog boravka u Beogradu na promociji knjige. Mislim da je Žižek i danas prisutniji u Beogradu nego u Qubljani. Prvi deo knjige pod naslovom “Lakanovske orijentacije” donosi tekstove koji se bave odnosom koji je u teorijskom smislu najznačajniji Žižekov doprinos filozofiji psihoanalize, iz specifičnog lakanovskog ugla: teorijskim odnosom Lakana i Hegela, odnosno, Lakanovom interpretacijom Hegela, kome je Žižek ostao veran od samog početka, recimo, od knjige “Znak, označitelj, pismo”. U prvom delu su i tekstovi u kojima se ispituju veze psihoanalize sa masovnom kulturom, kao i Lakanove kulturološke studije, tekstovi po kojima je Žižek postao poznat i izvan oblasti teorije, čak jedna od “ikona savremene pop kulture”, kako bi to rekli njegovi brojni kritičari i oponenti. Drugi deo, pod naslovom “Filozofija usmerena psihoanalizom”, koji je, po mom mišljenju, najznačajniji, donosi neke od njegovih značajnih teorijskih radova, na primer: “Hegel, Lakan, Delez: tri čudna saputnika”, “Pomračenje značenja: o Lakanu i dekonstrukciji”, ili možda najznačajniji u ovom izboru: “Gledište paralakse”. I, najzad, u trećem delu objavljeni su njegovi radovi posvećeni analizi ideološkog fenomena sa pozicije lakanovske revizije izvornog Frojdovog učenja, odnosno, jednu “lakanovsku teoriju ideologije”. Tako se već iz ovog pregleda može uočiti da su masovna kultura, ideologija i lakanovska psihoanaliza, dakle, jedna verzija filozofske psihoanalize, čiji su glavni nosioci Hegel i Lakan, osnovno područje Žižekovog teorijskog rada u psihoanalizi, ili filozofiji psihoanalize. Verujem, najzad, da se upravo u ovom “gledištu paralakse” sažima smisao Žižekovog teorijskog napora na filozofskoj interpretaciji savremene psihoanalize, što je termin koji on preuzima od drugog autora i koji u tom smislu nije njegovo otkriće, ali je Žižekova interpretacija originalna. Ukratko, “paralaksa” koja označava promenu tačke ili mesta posmatranja, iz Žižekove perspektive znači neuklonjiv antinomični karakter našeg iskustva o realnosti, u kome se sukobljavaju dve perspektive posmatranja, od kojih nijedna nije ona prava, pošto je “istina” u samom pomeranju perspektive. U rascepu koji je ono “realno”, jer se ne može simbolizovati.