Pravda predaleko

U poslednjih 14 godina Mađarska je tri puta donosila Zakon o „ponovnom otvaranju rokova za obeštećenje lica lišenih života i slobode iz političkih razloga u Drugom svetskom ratu”. Prvi put ga je obznanila 1992, ponovo „otvorila” 1997, a dopunjenog javnom mnjenju treći put prezentovala 13. februara 2006. godine. Nakon važenja ovog zakona u devedesetim, zahtev za prijem isplate podnelo je svega 1.200 srbijanskih građana, tako da je Mađarska najnovijim „oživljavanjem” pomenutog akta očekivala da se javi još maksimalno 300 oštećenih. Toliko obrazaca za Srbiju je i odštampala, dajući u njima i rok za predaju dokumenata – 31. jul 2006. I onda – martovski „šok”! Centralni ured pravde Mađarske u službenoj prepisci sa Zajednicom udruženja žrtava Drugog svetskog rata iz Srbije saznaje da je samo u prvom mesecu (od pet i po predviđenih za kompletiranje dokaza o srodstvu sa unesrećenim, i visini štete), u Centralnu kancelariju Zajednice u Beogradu stiglo preko 7.000 zahteva za isplatu...! Reagovala je odmah vlada Mađarske! Donela je vrlo restriktivnu uredbu za sprovođenje zakona o naknadi ratne štete. Iz isplate je eliminisala kategoriju „prinudnih radnika”, a samo ostavila zarobljenike sa tzv. radnom obavezom, ne dajući obaveštenje o njihovoj razlici i kojom dokumentacijom se to dokazuje! Donosi i tumačenje da se zakon o pomenutoj isplati prvenstveno odnosi na državljane Mađarske (koji su pre 31. oktobra 1918. imali opštinsku „zavičajnost” na području Bačke i Banata), informiše da će se svi procesi isključivo voditi na mađarskom jeziku i – da će u postupcima po žalbama za njihovo rešavanje jedino biti nadležan Glavnogradski sud u Budimpešti! Novonastala uslovljavanja mađarskog Ureda pravde primorala su Zajednicu (koju čini 29 Udruženja žrtava fašizma u svim većim gradovima Srbije) da traži novi termin za predaju dokumentacije. Produžen joj je do 31. decembra 2006. godine. U naknadnom roku Zajednica je uz pomoć petnaestak volontera uspela da kompletira (na mađarski jezik prevedene!) već postojeće i obradi još oko dve hiljade dodatnih, tako da je Uredu u Budimpešti predala ukupno 9.708 dosijea Srba žrtava mađarskih fašista ili onih koji su bili na prinudnom radu u zarobljeništvu u Mađarskoj od 1941. do 1945. godine! Mađari su odbili da učestvuju u podeli troškova za prevođenje dokumentacije, pa je Zajednica sama morala da plati 45.000 evra! U prvom delu 2007. godine Ured je vrlo često tražio naknadnu korekciju u dosijeima podnosilaca zahteva (nekad samo zbog greške i u jednom slovu!), ali je uvažio da naslednik umesto državljanstva oštećenog pretka može priložiti i potvrdu o njegovom stalnom boravku koju je u tom trenutku imao na teritoriji Vojvodine...! Krajem prošle godine Ured u glavnom gradu Mađarske počeo je da donosi i prva rešenja po zahtevima! Odmah je uočeno da ima neujednačen kriterijum kod tretiranja potpuno istih zahteva(!), da manipuliše sa kategorijama „prinudnog rada” i „radne obaveze”. Počelo da stiže sve više negativnih odgovora. Potpuno neosnovanih. Zajednica udruženja odmah je zatražila da se u praćenje primene Zakona o isplati za srbijanske građane uključi Ministarstvo pravde Srbije koje bi na zajedničkom sastanku sa istoimenim resornim mađarskim ministarstvom tražilo doslednu realizaciju pomenutog Zakona, koji decidirano glasi da – „Osnovu za isplatu obeštećenja imaju članovi porodica lica koja su lišena života od samovolje mađarske vojske ili mađarskih organa vlasti (nasilnih radnji). Pod ovom kategorijom podrazumevaju se osobe ubijene u aprilu 1941. i u januaru 1942. u raciji mađarske armije nad srpskim narodom u Južnoj Mađarskoj (Vojvodini)”! Zajednica udruženja insistirala je i na primeni Ugovora NR Mađarske i SFRJ iz 1968. godine (obnovljen 1986.) o pružanju pravne pomoći. On dozvoljava da u sudskim postupcima za naknadu štete nadležnost da arbitriraju imaju sudovi na čijoj teritoriji se šteta dogodila, ili – na kojoj žive oštećeni. Doskorašnjem ministru pravde Srbije Dušanu Petroviću molbe da se uključi u rešavanje teškoća oko naplate obeštećenja žrtvama iz vremena nacizma poslate su četiri puta. Ni na jednu nije odgovorio! Mađari su u međuvremenu pristali na sastanak dva ministarstva, čak odredili i delegaciju koja bi doputovala u Beograd. Sastanak je otkazan jer Srbija nije imala predstavnike...! Više od osam meseci trebalo je od tada da prođe pa da do prvog susreta (barem na jednom nivou), pa čak i „parafa” – dođe! Krajem prošlog meseca, jula, u prostorijama Ministarstva za rad i socijalnu politiku Srbije, predsednica Zajednice udruženja žrtava Drugog svetskog rata Snežana Dragosavljević i direktor Centralnog Ureda pravde Mađarske dr Lajoš Sabo, potpisali su Sporazum o saradnji koja će olakšati sprovođenje Zakona o “ponovnom otvaranju rokova za obeštećenje”! Predstavnici Ureda ostali su i ovom prilikom dosledni svojim ranijim stavovima. Podvukli su i to, da najveći odobreni iznos naknade (koji treba da počne da se isplaćuje u 2009. godini) – neće prelaziti 1.700 evra (400.000 forinti), ali nisu obrazložili kriterijume po kojima su odlučivali o visini novčane sume...! Direktor Ureda na kraju je istakao da žalbe na rešenja po postupku oštećenih neće rešavati pravosudni organi u Srbiji. „Sudovi u Mađarskoj čvrsta su garancija za sprovođenje zakona i nijedan građanin Srbije neće biti uskraćen u pogledu sudske zaštite”, izjavio je Lajoš Sabo... Poruka bi delovala vrlo uverljivo da u Budimpešti već više od deceniju mirne penzionerske dane ne provodi nacista Šandor Kepiro (94), koji je 23. januara 1942. godine u oficirskoj uniformi mađarske domobranske vojske bacio pod dunavski led više od 1.300 novosadskih Srba, Jevreja i Roma. Među ubijenima ima puno onih kojima je Kepiro lično presudio, a čiji potomci sada traže obeštećenje. Yelat iz „Racije” za počinjeni ratni zločin nikad nije procesuiran pred mađarskim sudovima, a Ustav zabranjuje izručenje državljana drugim zemljama. O „čvrstim garancijama” u pogledu sudske zaštite u Mađarskoj, pogotovo Srba, treba pričati sa vrlo velikom rezervom. Pravna pomoć Ministarstva pravde Srbije krajnje je nužan potez. Sve više i jedini koji Zajednici udruženja žrtava preostaje. To nova ministarka Snežana Malović mora da zna!