Hronika zabranjene predstave

Pre četvrt veka, u Srpskom narodnom pozorištu u Novom Sadu prikazana je predstava “Golubnjača” pisca Jovana Radulovića u režiji Dejana Mijača. Predstava je zabranjena za izvođenje u Novom Sadu, posle intervencije Pokrajinskog komiteta Saveza komunista; njen život je nastavljen na sceni Studentskog kulturnog centra u Beogradu. Jovan Radulović (1951), autor drame, sakupio je dokumentaciju o predstavi – od validnih umetničkih referenci do brojnih napisa u štampi, zapisnika sa partijskih sastanaka i diskusija u raznim forumima koji su se bavili “Golubnjačom” – i objavio ih je u knjizi “Slučaj Golubnjača, za i protiv”. Radulovićeva namera je da predoči javnosti na koji je način funkcionisao mehanizam političke moći u sporu sa umetničkim delima koja su bila odveć smela ili nepodobna sa stanovišta vladajuće ideologije ili barem trenutne političke nomenklature. Politička volja na identičan način obračunavala se i sa drugim umetničkim delima ili stvaraocima – setimo se zabrana predstava “Kad su cvetale tikve” Dragoslava Mihailovića ili “Čekajući Godoa” Samjuela Beketa; “princip je isti, sve ostalo su nijanse”, setimo se stihova Đorđa Balaševića. Nijansa koja razlikuje zabranu “Golubnjače” od drugih zabranjenih predstava nalazi se – ne u dometima ili porukama umetničkog dela, već – u sporu dva komiteta Saveza komunista, Pokrajinskog i CK Srbije; pojednostavljeno rečeno, to je bio sukob dve političke grupacije u istoj partiji, što će reći, to je bila borba za vlast. Autori i izvođači predstave koji su preko svojih sudbina izneli “Golubnjaču” kao simbol potresnog umetničkog svedočenja o svedenom životu koji se umesto na civilizacijskom napretku zasniva na nacionalnoj mržnji, kao i svekolika pozorišna kritika u Srbiji koja je podržala predstavu, štiteći njene vrednosti, branili su pravo na slobodu mišljenja i stvaralaštva. Za komitete je “Golubnjača”, međutim, bila samo povod za već ranije najavljeni obračun koji se nije mogao izbeći. Jovan Radulović izlaže dokumenta uzdržavajući se od bilo kakvog komentara; ova spisateljeva rezervisanost pruža mogućnost čitaocu da sam izgradi odnos prema sveukupnom događaju i njegovim posledicama. Tokom minulih dvadeset pet godina mnogi detalji vezani za predstavu i političke igre oko nje otišli su u zaborav; knjiga Jovana Radulovića vraća nas u rane osamdesete godine, a zbir dokumenata koje autor podastire čitaocu – neki zapisnici objavljuju se prvi put – govore o ideološkoj matrici posttitovskog doba ubedljivije od komentara koji bi, eventualno, izrekao bilo koji ekspert za oblast političke istorije. Dve i po decenije koje nas dele od “Golubnjače” pružile su mogućnost svim voljno i nevoljno uvedenim učesnicima zbivanja da se osete obmanutim; i ostrašćeni osporavatelji predstave i njeni složni branioci danas se nerado sećaju svog udela. I jedni i drugi spoznali su, u međuvremenu, da objektivna istina, ako i postoji, nije u celosti u njihovom posedu, odnosno, shvatili su da je neminovan proces racionalizovanja događaja oko “Golubnjače”. Potvrdu ovog stava donosi i knjiga Jovana Radulovića “Slučaj Golubnjača za i protiv” koja na preko 800 stranica pruža iscrpnu sliku događaja vezanih za predstavu i proisteklih iz njene zabrane. Ova knjiga-dokument prevazilazi okvire koje bi joj nametnula samo jedna disciplina – teatrologija. Ona većim delom građe pripada najnovijoj političkoj istoriji Srbije; pozorišna umetnost je u tome kontekstu uvek u poziciji žrtve, ili, kako bi se modernim rečnikom kazalo, kolateralne štete.