Predlog za razmišljanje

U vreme raspada Jugoslavije, ekonomske blokade i bombardovanja Srbije, došlo je do značajnog “odliva mozgova” ka Nemačkoj i Engleskoj, do Kanade i Amerike. Neki su se našli čak u Australiji i na Novom Zelandu. Samo u Čikago je u okviru Recrouting Program na jedan od ovdašnjih univerziteta tih kriznih godina došlo skoro pedeset tek diplomiranih, stručnjaka odabranih da nastave školovanje i oni su nakon 5-6 godina stekli doktorat nauka (Ph.D.). Među njima je najviše lekara, ali ima i drugih stručnih profila. Koliko mi je poznato, niko se od njih nije vratio u Srbiju. Da li je sada vreme da se neki od tih stručnjaka pozovu u Srbiju i tako otpočne organizovani tzv. reverse brain-drain, tj. povratak odliva mozgova? Ko i kako bi trebalo to da učini? Odgovor na ta pitanja mora dati Vlada Srbije. Pre Prvog svetskog rata i između dva svetska rata, vlade Srbije i Jugoslavije su pozivale na desetine talentovanih, mladih, visokoobrazovanih stručnjaka koji su se školovali u razvijenim evropskim zemljama da žive i rade u svojoj zemlji. Ovde navodim imena samo tri naša najpoznatija stručnjaka, one o kojima sam pisao u Einstein Journal of Biology and Medicine (New York). Laza Lazarević, naš pisac klasik i poznati lekar-istraživač, nakon završetka medicinskog fakulteta u Berlinu, oberučke je prihvaćen u medicinskim krugovima Beograda. Milutin Milanković, Srbin rođen u Dalju, nekoliko godina nakon doktorata u Beču, pozvan je u Beograd 1909. Radeći u Beogradu sve do svoje smrti, 1958, postiže svetsku slavu i ulazi u istoriju kao najslavniji srpski naučnik svih vremena. Ivan Đaja je doktorirao na Sorboni. Otac mu je pozvan u Srbiju krajem 19. veka da organizuje plovidbu Dunavom. Bio je Srbin katoličke vere iz Dubrovnika, a supruga Francuskinja. U Beograd dovode sina, Ivana, koji je kasnije studirao i doktorirao u Francuskoj. Vlada Srbije ga poziva da se vrati u Beograd gde je Đaja došao, tu živeo i radio, od 1910. do smrti, 1957. Đaja je za otkrića u oblasti termoregulacije i hibernacije postigao svetsku slavu i postao član Francuske akademije nauka, kada se ukazalo mesto nakon smrti Aleksandra Fleminga. Danas se uslovi za život u Parizu, Čikagu, Beču, Berlinu i drugim inostranim gradovima ne razlikuju puno od života u Beogradu, Novom Sadu, Nišu, Kragujevcu ili Somboru. Ta je razlika početkom dvadesetog veka sigurno bila daleko veća. No, neophodno je da Vlada Srbije pristupi organizovanom povratku najperspektivnijih stručnjaka. Poznato mi je da je u Hrvatskoj olakšan prijem mnogih koji su se na sličan način usavršavali u inostranstvu. Tako se od preko četrdeset lekara i drugih stručnjaka koji su boravili na Medicinskom fakultetu u Milvokiju, država Viskonsin, njih dvadesetak vratilo u Split, Osijek, Zagreb i druge gradove Hrvatske. Vredelo bi ustanoviti zašto se, i pod kojim okolnostima, u Hrvatsku stručnjaci vraćaju. Vlada Srbije bi morala biti garant za pružanje odgovarajućih uslova za život i rad povratnika. Detalje o odabiru i smeštaju povratnika trebalo bi da izradi odbor za pomenuti Reverse Brain-Drain. Povratak stručnjaka bio bi veliki korak ka bržem i kvalitetnijem istraživačkom radu, boljem povezivanju naših naučnih i stručnih institucija sa inostranim, napredovanju visokoškolske edukacije, naučnog publikovanja i uređivanja naučnih časopisa u zemlji. Uloženi novac i trud bi se našem društvu u bliskoj budućnosti višestruko isplatili. Prof. dr Rajko Igić, Čikago, SAD, Sombor, Srbija