Bez kompromisa

Naslovno podsećanje na istoimeni film Yona Mektirnana u novoj knjizi Vladimira Arsenijevića nije samo puka asocijacija. To što kurdski nomad Nihil Musa Baksi, nesumnjivo glavni junak ovog žanrovski fluidnog ostvarenja, i kroz najdramatičnije situacije sa sobom nosi video-kasetu s pomenutim holivudskim blokbasterom postaje, naime, kako čitanje odmiče sve uočljiviji znak jedne dublje, moglo bi se reći transkulturne povezanosti i aficiranosti. Naglo se preobražavajući iz inertne žrtve iscrpljujuće iračko-kurdske čegrsti u atavistički razbuđenog, kanibalski obnevidelog “grabljivca” i dželata, ovaj nemilosrdni predator uporno ponavlja svoju jezivu mantru, “Ovo je svemir u kom se svi uzajamno proždiru”, koja neodoljivo liči na reklamni slogan za neku moguću rimejk-verziju Mektirnanovog horor-trilera o superiornom vanzemaljskom ljudožderu u tako ljudski okrutnom svetu terorista, specijalaca i ostalih “humanih” uništitelja. Zvučeći bezmalo hanibal-lektorski, Baksijevo dodatno, samoopravdavajuće objašnjenje “Qudi se hrane ljudima” svoje krajnje značenje pri tom, čini se, doseže tek u svetlu ključne, “okvirno” udvojene pripovesti, “Poslednja epizoda Oahu Yima”. Ona “prstenasto” obuhvata celokupnu Arsenijevićevu kompleksno-cikličnu naraciju, sačinjenu iz još pet relativno (ne)samostalnih pripovednih segmenata, čiji brojni akteri nestaju, doslovno ili figurativno, da bi s vremena na vreme iskrsli na nekom drugom mestu (San Dijego, Barselona, Beograd, Berlin, Filadelfija, Sarajevo, Avnstrup, Halabdža, Ilford) i u nekoj drugoj priči, koja se nadovezuje na prethodnu, ili pak najavljuje sledeću, u izvrsno izvedenom kruženju i preplitanju likova, motiva, detalja i pripovednih tehnika. Baksijev komplementarni, dobrovoljni kanibalsko-žrtveni “partner” iz pomenute uokvirujuće “epizode” je vremešni Yimi Rajs, istrošeni, blazirani i sopstvenim civilizacijskim ambijentom zgađeni, globalno slavni TV-komičar koji kao poslednje uzbuđenje spoznaje svoj morbidno-autodestruktivni poriv, “uvezujući” tako, reklo bi se, na simboličan način ovaj nesvakidašnji internacionalni koloplet života i smrti u kojem nekad popularne medijsko-žanrovske matrice i mitovi na ironično dvosmislen i ciničan način bivaju “upokojeni” i/ili “vraćeni u život”. Sakriven imigrantsko-autsajderskim, “alijen” izgledom kulturološkog tuđinca i stoga, poput Mektirnanovog SF-čudovišta, do samog kraja u izvesnom smislu “nevidljiv” za okolinu, Arsenijevićev banalno strašni i strašno banalni “predator” pojavljuje se, dakle, kao tihi izvršitelj planetarnog kruženja i mešanja stereotipa i predrasuda. Bukvalno usvajajući žanrovski stilizovane i klišeizirane, a to znači suštinski “ispražnjene” slike zapadnjačke industrije zabave i straha, ovaj neupadljivi ali i neumoljivi gost sa Istoka “oživljuje” ih neumitno zlokobno i takoreći smrtno (pre)ozbiljno. Arsenijevićeva rizična “dosetka” i “rukavica” izazova u lice čitaoca sadržana je u nepopustljivo preciznom i detaljistički pomnom, pa zato i gotovo nepodnošljivom prikazu Nihil-Musinog krajnje neuobičajenog “hobija”, daleko izazovnijem od umešno nadovezanog pripovedanja o odjecima balkanskih ratnih animoziteta (“Zemljaci”), odnosno o današnjim marginalističko-levičarskim komunama i protestima (“Neukorenjenost”), ili, recimo, o lumpen-narkomanskim sudbinama (“Jedan minut: Dambova smrt”). Rezolutno prekoračivši područje koje omeđuje bizarno i strašno i zašavši u polje odurnog i odvratnog, i pri tom smestivši upravo ovu tabuisanu temu u samo središte pripovedanja, NIN-ovom nagradom ovenčani pisac Potpalublja napravio je time za ovdašnju književnost i kulturu zapravo nečuven gest. U godini “opasnog” pisanja u srpskoj književnosti, kakva je bila prethodna, Predator je zbog ovakvog opredeljenja na neki način možda čak i “opasnije” napisan od nekih već primećenih ostvarenja, koja tematizuju neuralgične i zatamnjene probleme kolektivne prošlosti i sadašnjosti. Pomerajući na marginu tzv. veliku istoriju i politiku, a slikajući pre svega ono prezreno, nedostojno i zazorno intimno, ali i te kako prisutno i potmulo dejstveno u spektaklu i većinskim interesovanjima okrenutoj današnjici, Vladimir Arsenijević sačinio je, drugim rečima, jednu sasvim različitu i izrazitu, u izvesnom smislu beskompromisnu knjigu, koja je u isti mah i njegovo zanatski najsloženije, ali i najzrelije ostvarenje.