Čudne proporcije

Retke su strukovne oblasti u nas koje imaju leksikone svojih značajnijih stvaralaca, pa je arhitektura u tom smislu pravi izuzetak. Iako sa malo izmenjenim naslovom i bez adekvatne naznake, nedavno se pojavilo treće izdanje Leksikona neimara, posle prvog iz 1999. i drugog iz 2002. godine. Sadržaj, naravno, ima prednost nad formom, ali se i ona u osvrtu na bilo koju publikaciju ne može zanemariti. Pre svega, naziv Leksikon neimara bez oznake kojih i čijih je sasvim neodređen. Na naslovnoj strani u ovom izdanju je prvi put ispisano ime Zoran Manević (red.), što izaziva nedoumicu oko prave uloge Manevića u stvaranju knjige, pogotovo što njegovog imena nema na dvema unutrašnjim naslovnim stranama, a u impresumu je Manević naveden kao glavni i odgovorni urednik Redakcije za Srbiju (bez ijednog člana) paralelno sa Andrijom Markušem (urednikom) i Slobodanom Dragovićem (odgovornim urednikom) Redakcije za Crnu Goru (takođe bez članova). U publikaciji sa visokoprofesionalnim pretenzijama ovakve neodređenosti izazivaju loš utisak i zabunu oko statusa njegovih sačinitelja. Za ovako nejasno autorsko ili priređivačko predstavljanje zamerku treba uputiti i Uređivačkom odboru u sastavu Mihajlo Mitrović, Milan Pališaški, Dragan Buđevac i Slobodan Jovanović kao saradničkom i nadglednom sudeoniku u kreiranju Leksikona. Najznačajnija novina u ovom izdanju je svakako uključenje stvaralaca iz Crne Gore, što je verovatno i dovelo do već pomenutog neodređenog naslova, jer prefiks “srpskih” u nazivu prethodnih izdanja nije mogao da ostane, a izdavači su, iz nekog razloga, izbegli da dodaju “i crnogorskih”. Zanimljivo je da o ovoj važnoj sadržinskoj dopuni nema drugog objašnjenja, osim kratke napomene u pogovoru da je izdanje prošireno sa pedesetak eseja o arhitektima koji deluju na prostorima Crne Gore. Izbor ličnosti, uz određivanje obima i obrade odrednica, krajnje je delikatan posao u formiranju ovakvih publikacija. Što se selekcije stvaralaca tiče, u knjizi su se našli svi oni koji to zaslužuju, ali su i izostavljene neke ličnosti bez kojih je ovaj leksikon nezamisliv. Za najuočljiviji primer naveli bismo Branislava Mitrovića, člana SANU i svakako jednog od naših vrhunskih savremenih arhitekata, koga nema meću pojedinačnim odrednicama. Da to nije slučajan propust, pokazuje kratak navod njegove koautorske saradnje sa V. Milunovićem u završnom odeljku namenjenom timovima. Među nedopustivo izostavljenim naveli bismo imena B. Stojanovića, M. Mirkovića, B. Stojkova, M. Perovića, M. Timotijevića, V. Slavice, Q. Blagojević, D. Stamenovića, L. Kuzmanova, Z. Radojičića, D. Miljkovića... Kada je reč o razvrstavanju po stvaralačkom značaju pojedinih arhitekata i, sledstveno tome, određivanju obima odrednica, ne može se, naravno, postići puna pravednost, ali se može očekivati bar neka približno odmerena proporcionalnost između jedinica. Međutim, na ovom planu u Leksikonu nalazimo doista začuđujuće razlike kojima je teško naći neko razložno opravdanje. Najkraće moguće odrednice, samo sa osnovnim podacima, date su takvim istaknutim stvaraocima kao što su D. Maslać, N. Krasnov, A. Đorđević, G. Samojlov, R. Bogojević, S. Mandić, M. Jovanović, A. Keković, B. Jovin, Q. i D. Bakić, V. Milunović... Uz imena nekih značajnih arhitekata (K. Jovanović, M. Antonović, B. Tanazević, J. Ilkić, U. Bogunović, M. i D. Marušić, M. Marić, N. Marinčić, M. Konstatinović...), priloženi su sasvim kratki komentari, dok su, na drugoj strani, znatnom broju arhitekata (pored nespornih velikana M. Zlokovića, D. Brašovana, B. Kojića, B. Bogdanovića, M. Mitrovića, S. Maksimovića... tu su i mnogi drugi sa ne baš zapaženim opusom) posvećeni pravi eseji, pa i monografski tekstovi. Sa pedeset eseja, priloženih uz imena crnogorskih neimara, arhitekturi susedne države data je upadljiva prednost nad, recimo, graditeljstvom u Šumadiji, Vojvodini, ili južnoj Srbiji. Skoro svi eseji i monografski napisi preneti su iz publikacija drugih izdavača i nose nužne potpise autora, ali ne i neophodne podatke o izvornim izdanjima. Manje odrednice uglavnom su preuzete iz ranijih izdanja Leksikona i potpisuje ih desetak autora. Pojavu jedinica od po deset i više stranica (iako u njima ilustrativne priloge prate većma dobro napisani tekstovi) smatramo neprikladnim koncepciji širokog raspona prikazanih ličnosti. Spisak korišćenih publikacija, dat na kraju knjige, neočekivano je oskudan i neaktuelizovan, jer su među njima one najnovije objavljene pre skoro deset godina. Upadljivo je da u spisku nema nijedne publikacije iz Crne Gore, a u odrednicama crnogorskih arhitekata nema ni retka sa bibliografskim podacima.