Memorandum nesporazuma

Uoči ovogodišnjeg redovnog zasedanja Svetog arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve, na adrese svih vladika stiglo je pismo episkopa raško-prizrenskog Artemija, kojim on svoju braću arhijereje obaveštava da je obnova svetinja na Kosovu i Metohiji po Memorandumu iz 2005. godine doživela “potpuni fijasko” i to “kako u inženjersko-tehničkom, tako i u političkom smislu”. Istovremeno traži da najviše crkveno telo razmotri nalaze stručne Komisije za prijem svetinja, formirane odlukom Svetog arhijerejskog sabora u novembru prošle godine. Sasvim izvesno je da će se pitanje obnove srpskih crkava i manastira na Kosovu i Metohiji, porušenih i oštećenih u martovskom pogromu 2004. godine, naći na dnevnom redu Crkvenog sabora. Neslaganja među vladikama koja povodom potpisivanja Memoranduma o razumevanju i dogovorenim opštim principima za obnovu objekata Srpske pravoslavne crkve između Privremenih institucija samouprave na Kosovu i Metohiji i Srpske pravoslavne crkve (kako glasi pun naziv ovog dokumenta) traju još od njegovog potpisivanja u martu 2005. godine. Vladika Artemije od početka je bio protiv njegovog prihvatanja, smatrajući da se obnovom srpskih crkava i manastira, po principima pomenutog memoranduma, srpske svetinje dovode u rizik “da budu izgubljene, otuđene, preotete, preimenovane, i to, nažalost, uz pristanak SPC”. I sve vreme kasnije vladika Artemije je ostao nepopustljiv u svom stavu da srpske svetinje ne mogu obnavljati oni koji su ih rušili, zahtevajući pri tom da obnovu crkvenih zdanja prati i povratak “žive crkve” – proteranog i izbeglog srpskog naroda. Otuda je Sinod na sebe preuzeo obaveze koje proizlaze iz potpisanog Memoranduma. To je bio razlog i za više nesporazuma na relaciji Sveti arhijerejski sinod SPC – episkop raško-prizrenski Artemije. Različiti pogledi na obnovu srpske baštine na Kosovu i Metohiji (ko treba da je obnavlja, po kojim principima, uz čije odobrenje, po kojim kriterijumima...) prenelo se i na narod, tako da je to poprimilo odlike još jedne srpske “nesloge”. Takva neslaganja, nažalost, izrasla su do te mere da se, sada kada je završena obnova nekih zdanja, vladici Artemiju, kako se nezvanično čuje, preti čak i crkvenim sudom, ukoliko ne primi te objekte. Prema pomenutom memorandumu predviđena je obnova 35 objekata, tačnije rečeno 35 lokacija (pošto svaka lokacija ima više objekata: hram, parohijski dom, zvonik, sala za narod...). Obnova je započela 2005. godine, pa su u međuvremenu, kako ističu oni koji ove poslove vode, neki objekti završeni. Otuda i zahtev da se obavi njihov prijem. Na svom prošlogodišnjem redovnom (majskom) zasedanju Sveti arhijerejski sabor doneo je odluku da se izvrši njihov prijem. U odluci se ne pominje konkretno nijedan objekat koji je obnovljen, jedino se iz preporuke episkopu Artemiju da se vrati u Prizren, u sedište Episkopije, zaključuje da je obnovljena zgrada Episkopije. Druga zdanja nisu pominjana. Radi konkretizacije saborske odluke, Sinod je doneo svoju odluku da se – 15. septembra – obavi prijem dva objekta u Prizrenu: Episkopije i Bogoslovije. Od nadležnog episkopa Artemija zatraženo je da on obavi prijem. Međutim, kako vladika Artemije to nije prihvatio, zahtevajući prethodno neka pojašnjenja, Sinod je oformio tročlanu komisiju koja će obaviti taj posao. U komisiju su ušli episkop bihaćko-petrovački Hrizostom, kao predsednik, episkop lipljanski Teodosije i rektor Prizrenske bogoslovije sa privremenim sedištem u Nišu protojerej-stavrofor Milutin Timotijević. Pošto se nije slagao sa takvim prijemom objekata u njegovoj eparhiji, vladika Artemije donosi akt kojim se ovoj trojici klirika zabranjuje ulazak u Eparhiju raško-prizrensku radi toga posla. Članovi Komisije ipak su došli i obavili prijem, bez prisustva nadležnog episkopa. U Eparhiji raško-prizrenskoj napominju da je ova komisija primila više objekata nego što je to bilo naloženo odlukom Sinoda. U toku tog jednog dana samo u Prizrenu primljeno je pet objekata (pored Eparhijskog dvora i zgrade Bogoslovije, još i hram Bogorodice Qeviške i pomoćnu zgradu pored njega, kao i parohijski dom Saborne crkve Sv. Đorđa), ali i više drugih na različitim stranama Kosova i Metohije (u Prištini, Peći, Istoku, Vučitrnu, Podujevu); primili su ih, kažu, a da nisu otišli ni da vide u kakvom su stanju. Na jesenjem (novembarskom) zasedanju Svetog arhijerejskog sabora odlučeno je da ove objekte primi i nadležni episkop Artemije. Da ih primi od Sinoda. Vladika Artemije zatražio je da se formira stručna komisija koja će pre nego što on obavi prijem dati stručno mišljenje kako je obavljena obnova. Sabor je to odobrio, napominju u Eparhiji. Dat je i rok da se prijem obavi do kraja februara ove godine. Ispunjavajući saborsku odluku, Artemije već početkom decembra formira komisiju i o tome obaveštava Sinod. Napravljena je metodologija rada Komisije, a u njoj su uglavnom univerzitetski profesori i stručni ljudi iz pojedinih ministarstava Vlade Srbije. Posle obavljenog uvida, Komisija je pripremila detaljan izveštaj, sa svojim stručnim nalazima i predala ga nadležnom episkopu. U pomenutom pismu svim srpskim vladikama episkop Artemije na to ukazuje, očekujući da se sa ovim nalazom upozna i najviše crkveno telo, Sveti arhijerejski sabor, čije zasedanje počinje danas (14. maja). U međuvremenu nesporazumi između vladike Artemija i Sinoda po pitanju obnove srpske baštine na Kosovu i Metohiji nisu rešeni, pa će se otuda oni naći i pred Saborom. Stav predstavnika Eparhije raško-prizrenske je da se saradnjom sa onima koji rade na obnovi srpskih svetinja faktički sarađuje sa institucijama, odnosno sa “Vladom Kosova”, koju država Srbija ne priznaje. To se, pored ostalog, dokazuje i na osnovu činjenice da se rad Komisije za sprovođenje obnove (ustanovljene na osnovu Memoranduma iz 2005) finansira iz budžeta Kosova. Ipak, posle svega, vladika Artemije ne odbija da primi objekte, ali postavlja pitanje da li su oni zaista obnovljeni u pravom smislu te reči i da li je sve urađeno po zadovoljavajućim kriterijumima. Nalaz stručne komisije, koju je on kao nadležni episkop formirao, ne prihvata objekte na kojima se radilo kao obnovljene. Vladika Artemije traži da se ovaj nalaz predstavi pred Svetim arhijerejskim saborom, kako bi sve vladike bile upoznate sa činjeničnim stanjem, ali i što je sama ova komisija formirana na osnovu odluke najvišeg crkvenog tela. Reč Sabora će i biti konačna. A od nje zavisi i kakav će odjek imati.