Bitka za jezik

Zakon o obaveznoj upotrebi slovačkog jezika u službenoj komunikaciji i u delovima zemlje u kojima su Mađari većina, izazvao je oštar konflikt između dve komšijske zemlje. Iz dana u dan međusobne optužbe sve su teže. Zvanična Budimpešta organima EU podnela je zahtev da energičnim merama spreči stupanje na snagu ovog zakon 1. septembra. „Evropa raspolaže instrumentima da Slovačkoj naloži izmenu tog zakona“ – izjavila je za NIN predsednica parlamenta Mađarske Katalin Sili i dodala da je od predsednika slovačkog parlamenta zatražila zaustavljanje pomenutog zakona. Pavel Paško je u pismenom odgovoru naveo da je zakon loše interpretiran i da su ga podržali i poslanici Stranke mađarske koalicije (MKP) u parlamentu u Bratislavi. „To ne stoji“ – energično ga je demantovala Silijeva. Prema Zakonu o upotrebi službenog jezika, u javnoj komunikaciji geografska imena se koriste u slovačkoj verziji, a u zdravstvenim i socijalnim ustanovama osoblju je dozvoljena upotreba manjinskih jezika u komunikaciji sa pacijentima samo u mestima gde je učešće manjina u lokalnom stanovništvu bar 20 procenata. Osobe koje nepravilno koriste slovački jezik, ili na drugi način povređuju Zakon, novčano se mogu kazniti i do 5.000 evra. Opozicioni, konzervativno–desničarski Fides, bivšeg i, verovatno budućeg premijera Viktora Orbana, već nekoliko godina ubedljivo najpopularnija stranka u Mađarskoj, koja je na nedavnim izborima za Evropski parlament osvojila čak 56 odsto glasova birača (više nego bilo koja partija u članicama Evropske unije) tvrdi da je „Požonj (mađarsko ime za Bratislavu) poludeo“, podsećajući da Zakon koji je usvojio nije primeren ovom već – devetnaestom veku. „Da je Slovačka kojim slučajem takav zakon donela za vreme pridruživanja Uniji, u nju nikada ne bi bila primljena“ – kategoričan je Orban, nazvavši Zakon „slovačkim aparthejdom“. I šef mađarske diplomatije Peter Balaš, kao i premijer Gordon Bajnai kritikuju pomenuti zakon susedne države tvrdeći „da vitalno ugrožava manjinska prava preko pola miliona pripadnika mađarske nacionalne zajednice koji žive u južnim delovima današnje Slovačke“. U Bratislavi su ljutnju Budimpešte ocenili kao mešanje u unutrašnje stvari druge zemlje, a „jezički zakon“ kvalifikuju kao logičan gest zaštite službenog jezika na prostoru cele Slovačke, pa i tamo gde su, uz podršku budimpeštanske matice, Mađari uveliko počeli da ga ignorišu. „Slovaci koji žive na jugu zemlje, u naseljima gde Mađari čine većinu, ne mogu u lokalnim samoupravama i drugim ustanovama redovno da obavljaju svoje poslove. Razlog je u tome što Mađari isključivo komuniciraju na mađarskom jeziku (mnogi slovački ni ne znaju), formulari su na mađarskom, korespodencija u institucijama takođe. Zakon koji smo doneli je „iznuđen“ da bi Mađari koji žive u tom delu Slovačke napokon naučili slovački jezik, da bi se on službeno koristio i, da bi se tamošnji Slovaci u matičnoj zemlji svakodnevno mogli služiti svojim maternjim jezikom“ – kaže Marek Madarić, ministar kulture Slovačke. Premijer Robert Fico, koji je zbog najnovijeg eskaliranja sukoba početkom avgusta po drugi put otkazao posetu Budimpešti, podvukao je da Zakon o obaveznoj upotrebi slovačkog jezika „predstavlja svetu stvar nacije, štiti, uz to, državu od iredentizma i da Slovačka neće popustiti ni pred kakvim pritiscima“. I većina medija u Slovačkoj ocenjuje da reakcija Budimpešte i njihova podrška zahtevima lidera mađarske manjine, predstavlja podsticanje separatističkih težnji mađarskih ultranacionalista u okviru projekta „Velike Mađarske“, koji, pored južne Slovačke računa i na rumunski Erdelj, delove srpske Vojvodine i Potkarpate u Ukrajini. Autonomije raznih vidova samo su početak. „Žestoko lobiranje Budimpešte u EU i SAD da njihovi sunarodnici u regionu dobiju etničke autonomije na teritorijalnom principu, prvi je od tri koraka za stvaranjem predtrijanonske Mađarske. Drugi korak je regionalizacija, a treći federalizacija država u kojima Mađari žive“ – kaže Jan Slota, predsednik Slovačke narodne partije, najmanje u vladajućoj koaliciji. Slota je još dodao da je „Mađarska danas jedina država u Evropi u kojoj nacionalne manjine i etničke zajednice nemaju ni osnovno ustavno pravo - pravo zastupništva u parlamentu. I to već punih 68 godina. A gde su ostala prava? Od 13 zvanično priznatih manjina 12 postoji samo na papiru. Svi su prinudno asimilovani. U Mađarskoj se manjinsko pitanje svodi još samo na romsko“. Slovački Zakon o službenoj upotrebi jezika u međuvremenu podelio je i čelnike Evropske unije. Novoizabrani predsednik EP Jerži Buzek, posle razgovora sa premijerom Bajnaijem podržao je – Mađare. Poljak smatra da slovački jezički zakon „ne ide u prilog procesu evropskih integracija i da narušava načela demokratije“, dok Knut Volebek, čelnik Odbora za zaštitu prava manjina u EU, u potpunosti opravdava odluku parlamenta Slovačke. „Zakon o obaveznoj upotrebi slovačkog jezika u službenoj komunikaciji na kompaktnoj teritoriji države Slovačke je legitiman“, rekao je Volebek. Takvom Volebekovom stavu doprineo je kratak i očigledno vrlo konstruktivan razgovor sa šefom slovačke diplomatije Miroslavom Lajčakom, čiji je autoritet već kod prvog značajnijeg istupa u novom svojstvu njegovoj zemlji doneo ključnu prevagu. Pripadnici mađarske nacionalne manjine u Slovačkoj najavili su u septembru seriju demonstracija (Budimpešta im je obećala punu podršku), a predsednik Slovačke Ivan Gašparović, stupanje zakona na snagu 1. septembra