Lideri posvađani birači zbunjeni

Politički pluralizam u Vojvodini, započet istovremeno sa eksjugoslovenskim, ne izgleda danas drugačije, kada je reč o stranačkom organizovanju vojvođanskih Mađara, od onog kroz koji je prošao u ostalim bivšim republikama ili u Srbiji u celini. Zato je nedavno osnivanje sedme političke partije – Vojvođanska nada, logičan sled događaja, ocenjuje prof. Šandor Pal. Mada su, navodi Pal, više godina figurirale još dve međusobno suprotstavljene Demohrišćanske stranke Mađara (rimokatolička i reformatorska) koje su u međuvremenu nestale. - Komšijska blizina, bezmalo 14 vekova, bez obzira na to što su srpsko-mađarski odnosi često bili zategnuti, potvrđuje da imamo dosta sličnosti u svim segmentima života naročito ka sitnošićardžijskim sklonostima... Uostalom, mi smo verovatno jedina dva naroda koji u svakodnevnom vokabularu imaju, da kažem, sočne i opisne psovke sa kojima malo ko može da se pohvali, koje se na druge jezike teško prevode – objašnjava za NIN profesor srpske književnosti na novosadskom Filozofskom fakultetu i lider Demokratskog saveza vojvođanskih Mađara dr Šandor Pal. Dok su 1990. godine vojvođanski “autonomaši” tražili vraćanje autonomije koju je Ustav iz 1974. predviđao, grupa vojvođanskih Mađara smatrala je da im nacionalni opstanak u teritorijalnim okvirima sa kojih su potekli može obezbediti jedino nacionalna stranka pa su marta te godine osnovali Demokratsku zajednicu vojvođanskih Mađara (DZVM) sa Andrašem Agoštonom na čelu. Pojedini prvaci DZVM predvođeni Jožefom Kasom, tri godine kasnije, politiku svoje stranke proglasili su nekonstruktivnom, apsolutističkom, centralističkom… Rezultat ovog saznanja i priznanja, i sebi i drugima, bila je nova stranka - Savez vojvođanskih Mađara (SVM) na čijem je čelu Kasa bio više od 12 godina. Posle Kase, novi udar na DZVM izvršili su zagovornici teritorijalnog povezivanja osam opština severne Bačke i Banata i lišili Agoštona liderske funkcije i na njegovo mesto izabrali dr Pala Šandora. Ovim promenama prethodile su međusobne optužbe za “sumnjive materijalne stvari” u poslovanju stranke i „neadekvatnu borbu za očuvanje nacionalnog identiteta”. Međutim, s takvim razvojem događaja Agošton se nije pomirio pa je dva meseca kasnije, februara 1997, osnovao novu partiju – Demokratsku stranku vojvođanskih Mađara (DSVM) sa sedištem u Temerinu. Kao alternativa postojećim mađarskim strankama krajem 90-ih oglasila se još jedna partija - Građanski pokret vojvođanskih Mađara (GPVM). Ostvarivanje autonomije GPVM nije bio prevashodni cilj, pošto su smatrali da probleme mađarske manjine „valja rešavati kroz saradnju sa Vladom Srbije, kroz Ustav kao i kroz zakone koji bi trebalo da se prošire na oblast informisanja, obrazovanja i kulture”. Da li zbog ovakvih izjava ili “hendikepa” da su anacionalni, politički uticaj ove stranke na vojvođanske Mađare, po oceni pokrajinskog poslanika Đula Lasla, krajnje je minoran. Nakon formiranja GPVM, barem što se osnivanja stranaka tiče, nastalo je privremeno zatišje, a lideri ovih partija bavili su se međusobnim optuživanjima i prizemnim podmetanjima, navodi za NIN bivša glavna i odgovorna urednica „Mađar soa” Eržebet Juhas Marjanov, inače članica Foruma mađarskih intelektualaca. - Pojedincima u rukovodstvima DZVM i SVM izgleda da je lepše i lakše bilo da se viđaju na sudovima, nego da se okupe za stolom radi dijaloga o političkim nesuglasicama - objašnjava Eržebet Juhas i dodaje da je osnivačko zatišje prekinuto početkom ove godine kada je Ministarstvo pravde registrovalo partiju Mađarska koalicija, koju je osnovao Balint Laslo, sin Đule Lasla, bivšeg potpredsednika Agoštonove DSVM. Junior Laslo bio je lider vojvođanskog ogranka Pokreta 64 županije iz Segedina, koji je u Mađarskoj zbog desničarskog ekstremizma zabranjen. Pomenimo, nastavlja Juhasova, taj pokret bio je u koaliciji sa DZVM Šandora Pala i Srpske radikalne stranke u Bečeju. Iako partija Mađarska koalicija postoji tek nešto više od pola godine u ovdašnjoj javnosti stvorila je veliku konfuziju dovodeći lidere tradicionalnih stranaka u situaciju da se brane od njenih napada. - Stranka sa imenom Mađarska koalicija je stvorena kako bi kod mađarskih birača stvorila veliku zabunu - ocenio je lider SVM Ištvan Pastor, inače, kopredsednik Mađarske koalicije koja je osnovana uoči proteklih izbora, i dodao da stranke okupljene u Mađarskoj koaliciji sa istoimenom partijom nemaju ništa zajedničko. Posle osnivanja ove svojevrsne stranačke zabune u čemu se sa Pastorom slažu Agošton i Šandor Pal, na političkoj sceni je sve prisutnije novo cepanje u Agoštonovoj stranci. Donedavni potpredsednik DSVM Đula Laslo, onomad je obnarodovao nameru da osnuje stranku Vojvođanska nada, a sada je u procesu registracije stranke s nešto i nimalo slučajno izmenjenim nazivom - Mađarska nada. Ona bi trebalo, kako se objašnjava, da doprinese stvaranju „teritorijalne regije na severu Vojvodine gde je mađarsko stanovništvo najdominantnije”. Decenijama prisutnu razjedinjenost među mađarskim strankama stvaranjem Mađarske koalicije (SVM, DSVM i DZVM) uspeo je uoči prošlih izbora da smiri Ištvan Pastor. Međutim, zbog podele mandata, po kojoj su svi poslanici osim jednog u pokrajinskom parlamentu iz SVM, sve je prisutnije staro varničenje pa je unutarkoaliciona saradnja po mišljenju Šandora Pala izgubila smisao. Partnere koji tvore Mađarsku koaliciju, pored podele mandata udaljila su i različita viđenja ideje budućeg statuta Vojvodine i teritorijalne autonomije za osam opština na severu Bačke i Banata. Dok DZVM i DSVM smatraju da je budući statut pokrajine srpsko-srpsko pitanje, SVM tvrdi da u to treba da se uključe i ostale nacionalne zajednice. Što se tiče manjinske autonomije, DSVM se ne slaže sa Pastorovom i Šandorovom strankom. Koncept sa kojim se Agošton ne slaže najprostije rečeno, predstavlja predavanje teritorija na upravljanje Mađarima gde čine, u manjoj ili većoj meri, većinsko stanovništvo. U pitanju su opštine: Senta, u kojoj prema poslednjem popisu stanovništva iz 2002. godine živi 78 odsto Mađara, Bačka Topola 59, Kanjiža 86, Mali Iđoš 87, Čoka i Novi Kneževac sa po 57 odsto, Bečej 45 i naravno Subotica u kojoj 31 odsto stanovništva čine Mađari. Ovo teritorijalno povezivanje iz kojeg su zbog geografskih neprilika izostali Temerin (sedište Agoštonove stranke ) i ostali delovi Vojvodine gde živi skoro trećina Mađara, ali ne predstavljaju prostu većinu, jedan je od ključnih aduta svim ovim strankama osim Agoštonovoj, primećuje Eržebet Juhas, u potrazi za mađarskim glasovima. Da Mađarima u Vojvodini ne treba teritorijalna autonomija složila se i zvanična Budimpešta. Ministarka spoljnih poslova Mađarske Kinga Genc, krajem prošle godine im je poručila da “nije realno pričati o bilo kakvoj autonomiji za Mađare u srpskoj pokrajini Vojvodini”. - U Vojvodini nema toliko mnogo Mađara i oni su samo jedna od brojnih nacionalnih manjina u pokrajini. Mađari ne žive ni u kompaktnom bloku gde bi, eventualno, mogli kreirati nekakvu teritorijalnu autonomiju koja bi obuhvatala sve Mađare i koja bi mogla biti odvojena od Vojvodine - rekla je Gencova čime je navukla bes mnogih lidera, pre svih Ištvana Pastora. Mnogo bi bilo bolje, kako ona ocenjuje, da svi vojvođanski Mađari, zajedno, kroz aktivno učešće u političkom životu, rade na poboljšanju svog položaja. - Samo neko ko ne može da koristi svoj jezik, neguje svoju kulturu i ne donosi odluke na lokalnom nivou koje utiču na kvalitet njegovog života, ima potrebe da traži nekakav posebni entitet ili teritorijalnu autonomiju da bi ta prava osigurao - objasnila je Kinga Genc razloge zbog kojih je zvanična Budimpešta protiv teritorijalne autonomije svojih sunarodnika u Vojvodini. Izjavu šefice mađarske diplomatije da Mađarima u Vojvodini nije potrebna teritorijalna autonomija Ištvan Pastor je ocenio kao “mešanje u unutrašnje stvari vojvođanskih Mađara” i poručio da je „potpuno neprimerena i štetna”. Ipak, stav zvanične Budimpešte osmelio je mnoge mađarske intelektualce koji teritorijalnu autonomiju posmatraju kao autogetoizaciju, što u multietničkoj Vojvodini svakako nije dobro rešenje ni za većinsku a kamoli manjinsku populaciju. Pogotovu što bi, kako ističe Eržebet Juhas-Marjanov, gubitnici ovog koncepta mogli biti i sami Mađari. - Jer, nimalo nije zanemarljiv broj pripadnika ove zajednice koji žive van navedenih osam opština, pa bi se tako i oni sami, među sobom, podelili na Mađare prvog i drugog reda. A to bi, opet, moglo isprovocirati neprirodnu migraciju dela stanovništva u okruženja koja Mađarima daju nešto povoljniju startnu poziciju na osnovu nacionalne pripadnosti - smatra Juhas-Marjanov. Forsiranje koncepta teritorijalne autonomije krije u sebi i dilemu kako bi reagovale druge nacionalne manjine u Srbiji, bez obzira na to što se ne može povući jednostavna paralela sa Mađarima u Vojvodini. S druge strane, personalna autonomija nije neostvariva i u nekim svojim elementarnim segmentima je već zaživela. Ovakav koncept, za razliku od uplitanja reči “teritorija” od koje se i velikom broju mađarskih birača diže kosa na glavi, usvajanjem seta zakona o manjinskim pravima već je obezbedio načelnu podršku. Pal: Ukidanje okruga Demokratska zajednica vojvođanskih Mađara se zalaže za „teritorijalnu autonomiju vojvođanskih Mađara, reformu lokalne samouprave i ukidanje administrativnih okruga u Vojvodini”, objašnjava za NIN lider ove stranke Šandor Pal. - Što se tiče pokrajinskog statuta, Mađari, ni ostale manjinske zajednice, ne bi trebalo da se u to upliću. To je pitanje srpskog naroda. Kad se dva brata svađaju, komšija u to ne sme da se meša. Jer, kad se braća izmire, a to uvek tako biva, strada komšija ako se mešao u njihov spor - izjavio je Pal. Agošton: Neteritorijalna personalna autonomija Demokratska stranka vojvođanskih Mađara se ne protivi teritorijalnoj autonomiji u Vojvodini, ali ima čvrst stav da to nije manjinsko pitanje već pitanje pre svega za srpsku političku elitu, kazao je za NIN Andraš Agošton. - Imajući u vidu da je u pokrajinskoj skupštini usvojeni tzv. Korhecov statut na nivou republike praktično doživeo fijasko, on ne može da bude razlog za dezintegraciju Srbije. Povodom Nacrta statuta Vojvodine istakli smo zahtev za personalnu autonomiju i za garantovana poslanička mesta. Protivimo se odredbama u statutu o Savetu nacionalnih zajednica. S obzirom na sastav, delokrug i način rada, ovo telo je ugrađeno u cilju neposredne političke kontrole kako nacionalnih saveta, tako i nacionalnih zajednica u celini. Problem je sada u tome da delu političke elite ne odgovara ni „mađarski statut“. Bitna odlika ove situacije je nespremnost, ili pak nesposobnost srpske političke i intelektualne elite u celini, da politički čvor preseče. Kako je ovaj spor jedan od krucijalnih problema daljeg društvenog i ekonomskog razvoja zemlje Srbije, izlaz će se verovatno naći“, izjavio je Agošton. Pastor: Politički partneri Osim DZVM za teritorijalno povezivanje Mađara zalaže se i Stranka vojvođanskih Mađara Ištvana Pastora. SVM je uoči proteklih izbora obznanila Koncept trostepene autonomije koji je po Pastoru prihvatljiv za sve Mađare. Prvi stepen ovog koncepta je teritorijalna autonomija po etničkom principu, zatim personalna pa politička - koja predviđa srazmernu zastupljenost Mađara u svim parlamentima, punu autonomiju Vojvodine, reorganizaciju lokalne samouprave i novu organizaciju državne uprave i pravosuđa. - Ambicija nam je da imamo veću političku snagu u republičkom parlamentu nego što je danas imamo. Međutim, svesni smo da nikad nećemo imati dovoljno političke snage sami da realizujemo bilo koji element ovog dokumenta, već da su nam za to potrebni politički partneri u Srbiji - izjavio je za NIN Ištvan Pastor nakon predstavljanja ovog dokumenta. On je dodao da ih ovaj dokument obavezuje na promenu Ustava koji bi Vojvodini omogućio zakonodavnu, izvršnu, delimičnu sudsku vlast i sopstvene prihode i imovinu.