Uslovljavanje nacionalnog

Sve se više raspravlja o sukobu, unutar liberalnih demokratija, između većinske političke kulture i manjinskih religioznih i kulturnih zajednica, pri čemu su osnovni predmet pažnje pre svega muslimanske manjine. Ova vrsta rasprave postaje dominantno mesto u političkoj teoriji i političkim komentarima na Zapadu, pri čemu se ispoljava briga ne samo u vezi sa eventualnim terorizmom i ratom, već i povodom pitanja kako integrisati imigrante u liberalnu demokratiju. Temeljni problem tiče se zapravo odnosa između liberalno-demokratskog sistema i fundamentalističkog tipa kultura iz kojih najčešće dolaze imigranti. U takvom tipu kulture, religija predstavlja temelj iz kojeg sve ostale oblasti ljudskog života izvode svoj legitimitet i autoritet: versko pripadništvo tu uslovljava kako individualni tako i nacionalni identitet, za razliku od zapadnih zemalja gde individualna prava prethode kulturno-etničkom identitetu i gde je nacionalni identitet odvojen od religioznog. Ukoliko se imigranti istog porekla koncentrišu na nekom području neke zapadne zemlje u iole većem broju, njih ne može zadovoljiti to što imaju građanska prava da, kao pojedinci, odabiru koju god hoće kulturološku i religioznu orijentaciju, jer građansko pravo na slobodu izbora individualnog kulturno-religijskog identiteta ne može biti garant održavanja kolektivnog identiteta koji u njihovoj tradiciji prethodi i predeterminiše individualni identitet. Stoga se zahtevi imigranata da njihova običajnost bude formalno-pravno priznata nalaze u koliziji sa temeljnim principima na kojima počiva pozitivno zakonodavstvo zapadnih zemalja: recimo, zahtev da njihova deca mogu da dolaze u javne škole u odeći sa verskim oznakama kosi se sa liberalnim principom odvajanja religije od države; zahtev da se njihovim ženama ne prizna pravo glasa u suprotnosti je sa načelom formalne jednakosti svih ljudi bez obzira na njihov pol; zahtev da se njihova sveta lica ne izlažu podsmehu protivreči pravu na slobodu izražavanja i govora i slično. Generalno uzev, sam zahtev da pravni sistem i individualna prava budu utemeljeni na partikularnoj kulturnoj tradiciji u raskoraku je sa principom individualne slobode izbora kao bazičnom načelu liberalne demokratije. U težnji da održavaju homogenost i kompaktnost grupe održavanjem svoga zajedničkog kulturnog i religioznog identiteta, oni ne traže da budu oslobođeni zakona kao takvog već da budu vezani drugačijim zakonom koji je nespojiv sa modernim pravom zato što počiva na koncepciji religije čiji je cilj da kontroliše sve sfere društvenog života. Ponekad su pojedini običaji koji potiču iz njihovih vekovnih tradicija toliko surovi da su nespojivi sa elementarnim civilizacijskim normama: poznati su slučajevi kamenovanja preljubnica na osnovu šerijatskog prava u Velikoj Britaniji, u Bredfordu i Mančesteru. Problem je dakle u tome što liberalno-demokratski sistem, ma koliko da je, po svojoj prirodi, pluralističkiji od ostalih poredaka, ne dopušta pluralizam bez granica. Naime, on je zatvoren za one kulturološke i religiozne koncepcije čije bi praktikovanje dovelo do razaranja samih principa na kojima počiva pluralizam. Recimo na kraju i to da se i u bivšim jugoslovenskim republikama, ma koliko da se njihove kulture mogu tretirati kao u osnovi liberalizovane, religija tretira kao sastavni momenat nacionalnog identiteta: ako si katolik ne možeš biti Srbin; ako si pravoslavac ne možeš biti Hrvat; ako si musliman ne možeš biti ni Srbin ni Hrvat itd. Upravo ovo kulturno-etničko shvatanje nacije na ovim prostorima bilo je glavni uzročnik krvavih međuetničkih ratova koji su razorili bivšu Jugoslaviju. U današnjoj Srbiji, problem ne predstavljaju polietnička i reprezentaciona manjinska prava jer ona mogu imati integracioni potencijal. Problem se sastoji u tome što manjine najavljuju zahteve za etničkim autonomijama koje nužno vode njihovoj homogenizaciji i njihovom zatvaranju u sopstvene granice, čime se tendencijski razbija samo tkivo građanske države.