Verujem jer je apsurdno

Autor: Ronald Harvud, NAZIV: Državni službenici; Pežija: Đurđa Tešić; Mesto: Narodno pozorište (Scena „Raša Plaović“) Još jednom je, i to veoma ubedljivo, potvrđeno da je u našem teatru Ronald Harvud jedan od najpopularnijih savremenih svetskih dramatičara. Na Sceni „Raša Plaović“ Narodnog pozorišta odigrala se svetska praizvedba Harvudovog novog komada Državni službenici, što je sigurno značajan repertoarski uspeh. Razlog prijemčivosti i ove i prethodnih Harvudovih drama igranih kod nas leži u piščevom opsesivnom tretiranju velikih istorijskih, političkih i etičkih tema, a koje su ovde uvek goruće; to je, pre svega drugog, pitanje moralnog izbora u istorijski i politički teškim situacijama. U drami Državni službenici reč je o nepomirljivom i po njega fatalnom sukobu čestitog državnog službenika Rejfa Vigrema (istorijska ličnost) – koji je, s malobrojnim pomagačima, slao Čerčilu tajne podatke o vojnoj nadmoći Nemaca nad Englezima u osvit Drugog svetskog rata – s britanskom vladom (na čije čelo Čerčil još uvek nije došao) koja je tu istinu krila, namerno obmanjujući parlament i javnost. Ovu, u osnovi istorijsku priču, pisac je oblikovao kao realističku porodičnu dramu s elementima špijunskog trilera – njena forma je, u proverenoj engleskoj tradiciji, krajnje konvencionalna – a nije se libio ni neprijatno naglašenog moralisanja u kritici političke samovolje, te slavljenju principijelnosti, lične savesti, borbe za opšti interes. Tu nepremostivu razdvojenost sveta Dobra od sveta Zla, ili lojalnosti od savesti ili političkog od društvenog interesa, rediteljka Đurđa Tešić i njen scenograf Igor Vasiljev scenski su označili na vrlo metaforičan, jasan i upečatljiv način. Dva prostora iz Harvudove drame, kancelariju u Ministarstvu spoljnih poslova i stan Vigremovih, fizički su prilepili jedan uz drugi, ali su ih „metafizički“ sasvim razdvojili tako što su ih, nekim vizuelnim sredstvima (tapete i lamperija), jasno postavili kao pozitiv i negativ fotografije; njihova pomenuta fizička blizina samo naglašava, putem kontrasta, da su oni potpuno razdvojeni. Metaforično značenje razdvojenosti rediteljka je dodatno scenski razigrala: u jedinoj sceni u kojoj Vigrema vidimo u Ministarstvu, a to je scena u kojoj ga saslušavaju, narušava se realistički privid tako što on i dalje ostaje u svom domu (prostori se svetlom povezuju), jer ne pristaje da pređe na drugu stranu, stranu laži. Može se, doduše, spekulisati da ga rediteljka optužuje da je svojim samoubistvom on, ipak, „izdao stvar“, jer jedino tada sa scene izlazi kroz vrata kancelarije. Naglašena podela prostora, u kombinaciji sa svetlosnim promenama, omogućila je rediteljki stvaranje efekta simultaniteta, čime je komad prekoračio svoje oštre realističke okvire i dobio dimenziju začudnosti, a za šta se može naći tekstualna osnova i u Harvudovoj upotrebi brojnih citata iz književnosti. Ostatak rediteljskog posla svodio se na saradnju s glumcima u stvaranju realističkih likova i odnosa, a što je dovelo do krajnje neujednačenog rezultata. U komadu je Rejf Vigrem prikazan kao savestan, čestit i principijelan čovek koji je, u osnovi, dosta naivan i koji se, pod pritiskom sumnje u smisao (efikasnost) svoje žrtve, postepeno lomi i na kraju se ubija. U igri Vuka Kostića nema tog postepenog razotkrivanja i usložnjavanja, jer glumac od početka „telefonira“ da je ovaj lik naivan i slab, gotovo infantilan (tome doprinosi i problematična rediteljska odluka da se uloga poveri glumcu koji deluje vrlo mlado) i to radi neubedljivo, nagaženo, kruto. NJegova partnerka Vanja Ejdus Kostić se, naprotiv, vrlo trudila da joj glumačka sredstva budu bogata i iznijansirana, ali je i taj pristup bio diskutabilan, jer je pretio da se, s nepotrebnim zapevanjem u govoru, završi u formalizaciji; ipak, glumica je uspela da razvije dramski lik Ave Vigrem od razigrane, hirovite i oštre devojke do čvrste i dostojanstvene heroine. Većina sporednih likova zloćudno je mutirala ili u jeftine karikature određene nekom spoljašnjom karakteristikom (groktanje Ser Hankija u tumačenju Nebojše Kundačine, grbavost Najdžela Hupera u tumačenju Bojana Krivokapića), ili u – ništa (Ser Robert LJubivoja Tadića). I komad i predstava imaju jedan biser: lik Dezmonda Mortona u tumačenju Borisa Komnenića. Uspešno i nadahnuto razvijajući sve žanrovske i dramske nijanse ovog lika, Komnenić je postavio Mortona, Vigremovog glavnog saveznika i pomagača, kao nekog ko komičkim, skoro klovnovskim stavom, skriva ili ublažava svoju veru u istinu, pravdu, dobro. On se razlikuje od Vigrema samo u jednoj, ali značajnoj stavki; ne očekuje da vera u te principe i borba za njih odmah i nužno donesu rezultate i tako kao da artikuliše – a Harvud mudro ističe da je on dobar katolik – veliki, oksimoronski Tertulijanov kredo da treba verovati i u ono što je apsurdno, tačnije da treba verovati upravo zato što je apsurdno... Ovim stavom Harvudov komad prevazilazi pitanja politike, etike i istorije, i podiže se na teološki i filozofski nivo, što pruža dodatno opravdanje, pored svih slabosti koje ima, za njegovu postavku u Srbiji. U zemlji u kojoj su vera i borba za opšti interes groteskno obesmišljeni, od ključnog je značaja reći da je ta borba uvek i svugde stvar ličnog izbora i da ima smisla baš zato što je (naizgled?) apsurdna.