(Šam)pioni entropije

AUTOR: Saša Ilić NASLOV: Pad Kolumbije IZDAVAČ: Fabrika knjiga, Beograd 2010. Svojim drugim romanom Saša Ilić nastavlja i u izvesnom smislu upotpunjuje beletrističko istraživanje politički zazornog i književno rizičnoga, kojim je na sebe i skrenuo pažnju domaće kulturne javnosti. Ako se, naime, u Berlinskom oknu (2005) uglavnom zanimao za ono što je usledilo nakon ovdašnjih ratova, raspada zemlje i sveukupnog socijalnog i moralnog kolapsa, onda se može kazati da Pad Kolumbije pripoveda o graničnim i možda presudnim momentima te pogubne erozije, koje predstavljaju poznato „događanje naroda“ i ubistvo Zorana Đinđića. U završnoj belešci autor otkriva da je knjiga „građena… od ‘informacijskog otpada’ što je vrlo blisko sa književnim narativima o istraživanju katastrofa letećih strojeva“, nudeći time moguće objašnjenje ukupnog narativnog postupka, kao i značenja naslova, već na početku povezanog s medijski oglašenom eksplozijom američkog spejs šatla upravo u vremenu koje prethodi beogradskom atentatu i u kojem počinje da se odmotava i pripovedno klupko romana. Ako se ovome doda i docnija naznaka da je u životu glavne junakinje, Irene Berat, koja se vraća preko Atlantika da bi odgonetnula enigmu očeve tragedije, „padom ‘Kolumbije’ otpočeo proces entropije“, dobija se nagoveštaj simboličkog okvira u kojem bi po svemu sudeći valjalo čitati Ilićevo ostvarenje. Idući za ponuđenom sugestijom, primećujemo da se roman u celini može razumeti kao svojevrsni pokušaj ovladavanja entropijom koja odlikuje društvenu stvarnost o kojoj se pripoveda. Postavljajući u središte zanimanja sudbinu Vladimira Berata, negdašnjeg partijskog lektora i potonjeg „gostrajtera“ famozne „Politikine“ rubrike „Odjeci i reagovanja“, Saša Ilić demonstrirao je pak očevidnu volju za tretman svoje ambiciozne teme s njenog ironijskog naličja. Ono je u romanu primerno predstavljeno sveprisutnim ideološkim „otpadom“ različitih aparatčika i povesnih marginalaca – samozvanih proroka, neoficijelnih specijalca za „prljave“ borbene zadatke i logističkih „stručnjaka“ za „upravljanje“ javnim mnjenjem, odreda obeleženih karikaturalnošću umišljenih, pogrešno pokretanih „(šam)piona“ u velikoj istorijskoj „partiji“ entropije o kojoj zapravo ne znaju ništa. I mada vrhuni jednom „džojsovski“ razvedenom i zaumno razbokorenom scenom grotesknog sna glavnog junaka u samom finalu, preovlađujući, pinčonovsko-delilovski pripovedački poriv u romanu Saše Ilića ipak je kontrolisan kao beton tvrdim društveno-kritičkim angažmanom koji prožima najveći broj romanesknih epizoda i segmenata, a najizrazitiji je u tematizaciji rađanja „Vojko i Savle“ afere, kao i u dočaravanju smutne zavereničko-medijske atmosfere, date u nekoj vrsti replikantski izobličene fabule koja „u prazno“, s drugim a sličnim akterima oponaša feljtonski već apsolvirane storije o kretanju i aktivnostima Đinđićevih atentatora. Iz ovoga sledi zaključak da je Pad Kolumbije u krajnjoj liniji roman koji odvažno pokušava da pomiri pomenuti angažman i njegovu potrebu za izričitošću i opredeljenošću, ne tako čestu u ovoj kulturi, s dvosmisleno-relativizujućim duhom ironije, gotovo sveprisutnim u (post)modernoj književnosti. Ono što takođe sledi, jeste zapažanje da i plodovi tog pokušaja imaju čini se miksovan ukus. Tako Beratov tajni, noćni život transvestitskog šminkanja, kojemu je poklonjeno mnogo prostora, predstavlja začudno efektan „odgovor“ podsvesti na samonametnuti etos javne „ispravnosti“ u vreme bujanja populizma, ali on ipak ne nudi u izvesnom smislu najavljenu vivisekciju autodestruktivnog mentaliteta i ubilačkog doba, već pre deluje kao individualna aberacija i ekskluzivitet jednog bizarnog karaktera. Poput odbrojavanja unazad do zamišljene „eksplozije“ u naslovima delova romana, i to je, čini se, pre posledica naglašene potrebe da se unese simboličan red u oglašeno stanje entropije nego što je izraz unutarnje, makar i zaumne „logike“ pripovedno prikazanog sveta i događanja koja neumitno vodi fatalno(m) poznatom ishodu.