Estetizovani tabui

Istorija homoseksualnog života i kulture danas urgentna je stavka na kojoj se radi, pre svega zbog definisanja koji je sve segmenti čine, izgubljeni u erama tajnih delovanja marginalizovanih grupacija. Pokušaja da se ona ispiše bilo je mnogo. Jedan od tih upravo je stigao i do nas, u vidu ilustrovane enciklopedije sastavljene od čak 14 poglavlja, odnosno eseja raznih autora, koje je sve, za ovu priliku, okupio Robert Oldrič, australijski teoretičar i istoričar, autor već nekoliko knjiga eseja, koji tematizuju život gejeva i lezbijki u ovoj zemlji. U knjizi Povijest gej i lezbijskog života i kulture (izdavači zagrebačka kuća Sandorf i beogradska Red Box) promovisanoj prošle nedelje i kod nas, Oldrič nas vodi kroz istoriju ispisanu na brojnim umetninama – od ranih radova do dela pop kulture, počev od pamtiveka i Epa o Gilgamešu, do najmodernijih pravaca - svega onoga što je tek do juče bilo označavano kao „tajna istorija“. Sada, knjiga predstavlja ozbiljan pomak u njenom izlasku iz čak i najtajnijih kutaka. A zbog čega je ona bitna u ovom trenutku i kod nas? Zagreb i Beograd predstavljali su (uz LJubljanu, na primer) najznačajnije promotere kulture i prava seksualnih manjina tokom života u zajedničkoj državi i pogotovu u eri ekspanzije brojnih supkultura. Devedesetih godina, godina razvoja šunda i kiča, kultura seksualnih manjina u svim zemljama bivše Jugoslavije bila je ozbiljno ugrožena i gotovo saterana sa javne scene. Porast homofobije s jedne i isfrustriranost zbog nepostojanja masovnije podrške marginalizovanih grupa s druge strane, doveli su do toga da se kultura gej i lezbijskih grupacija razvija potpuno različitim intenzitetom u Hrvatskoj i u Srbiji. Zajednički rad dveju izdavačkih kuća iz Zagreba i Beograda na ovoj knjizi temeljio se i na vrlo marljivom prevodu (Ana Bunčić i Snježana Đurđek), u pokušaju iznalaženja jezika koji bi zadovoljio lingvistiku i srpskog i hrvatskog. Utoliko je knjiga Povijest gej i lezbijskog života i kulture bitna pre svega jer daje vrlo širok okvir onoga što bi moglo da predstavlja kulturu seksualnih manjina od najranijih spisa do danas, u kojoj kvir kultura sa ovih prostora može da iznađe sopstveni okvir. Povijest se temelji na mnoštvu obrađene građe, memoarima, pismima, arhivama, delima likovne umetnosti i književnosti i zasad je jedina knjiga kod nas koja pruža celovit pregled duge istorije iz koje su potekle današnja raznolika gej i lezbijska kultura. Robert Oldrič u uvodniku piše da su od pamtiveka muškarci voleli muškarce i žudeli za njima, a da su žene volele žene i žudele za njima. Tako je putovanje kroz vreme i prostor istorije gej i lezbijske kulture prošarano brojnim primerima i imenima koji su je činili. Najpre, knjiga nas vodi kroz klasičan svet stare Grčke i Rima, izvora nekih od najstarijih referenci za homoseksualce. I jedna i druga mitologija jednako obiluju pričama o junacima i polubogovima, koji su se udvarali mladićima. Srednji vek je razdoblje u kojem je hrišćanska zabrana homoseksualnih odnosa i progona sodomista, koegzistirala s kultom intimnog prijateljstva. Mnogi epovi i stihovane hronike s kraja kasnog srednjeg veka odražavaju stvarnost „sodomističkog grijeha“, a posebnu poslasticu ovog perioda predstavlja ideja o državi muškaraca, iz koje su žene proterane. Evropa u doba renesanse i reformacije posebno je zanimljiv segment i to ne samo zbog homosocijalne kulture humanističke Italije, već i zbog svakodnevnog života u srednjoj i severnoj Evropi. Tada su umetnici predstavljali svece i velikomučenike na veoma strastveni način, a posebno intrigantan bio je sveti Sebastijan, koji je zbog svog pasivno izloženog tela probodenog strelicama, bio izgovor za brojne muške aktove. Kasnija Francuska revolucija i doba prosvetiteljstva u mnogo čemu su preispitali odnos prema homoseksualnom društvu - tada se prvi put u najvećim zapadnoevropskim gradovima pojavljuje supkultura koju mnogi anahrono etiketiraju kao gej supkulturu. Intelektualci tog razdoblja počinju da raspravljaju o tome radije u svetovnim nego u religijskim pojmovima, dok je revizija kaznenih zakona krajem 18. i početkom 19. veka promenila zakonski položaj sodomista u većini zemalja... Najdirljiviji deo ovog perioda istorije čini početak modernog doba i žene koje su volele žene, kao i način na koji su izražavale žudnju kroz prijateljstva. Umetnici tog doba trudili su se svojstveno da tu žudnju što osećajnije prikažu. Jedan od najpoznatijih mitova, kojim se kodifikovala istopolna ljubav među ženama, bio je mit o nimfi Kalisti, koju je zavela njena ljubavnica Dajana... Ono što je bilo tabuizovano, u delima tog doba predstavljano je kao visokoestetizovano i erotizovano. Što se pretkolonijalne Amerike tiče, stavovi prema istopolnoj seksualnosti razlikovali su se od slučaja do slučaja. Povijest navodi primer keramičkog vrča iz tog doba na kome su prikazane dve muške figure u erotskom položaju, između ostalog, ali i stroge kanone Inka, čiji su pohodi protiv homoseksualne populacije bili drastični. Verovatno najintrigantniji trenuci istorije kvir kulture svakako pripadaju različitim kulturološkim tradicijama, od supsaharske Afrike i Okeanije, preko tri velike azijske civilizacije – Kine, Japana i Indije, do prikaza homoseksualnosti u kulturama islamskih društava Bliskog istoka... Radovi na različitim materijalima – keramici, ćilimima, platnima – otkrivaju duboke korene tajne istorodne ljubavi, potisnute oštrim religijskim i društvenim dogmama. Za današnju kvir kulturu, najznačajniji je očito period tzv. homoseksualnog doba, koji se u Povijesti navodi da počinje 1870. godine, iako se u nekim izvorima navodi drugi podatak... U svakom slučaju, tokom tog golemog perioda od nekoliko decenija, kada se prvi put i upotrebljava reč „homoseksualnost“, scenu ispunjavaju Marsel Prust i Radklif Hol, gej Pariz, manje poznati uštogljeni London, zloćkasti Berlin... a pred kraj epohe i NJujork, koji je bio rasadnik posebne vrste gej kulture, slične evropskim pravcima. Koliko je to bila prekretnica u istoriji potonje homoseksualne kulture, toliko su godine nakon Drugog svetskog rata do osamdesetih bile godine koje su donele korenitu promenu rodnog identiteta, što je uslovilo ubrzani aktivizam i traženje jednakosti i prava, posebno u institucijama sistema. Brojni časopisi, koji nastaju u tom dobu, usmeravaju gej kulturu ka društveno angažovanoj, žestokoj političkoj kulturi, dok s druge strane toj manjinskoj populaciji sve više preti bolest koja se rapidno razvija, poznata po skraćenici AIDS. Pod njenim uticajem, kao i uticajem globalizacije, propitivanja seksualnih identiteta i novih političkih borbi, od osamdesetih godina naovamo gej i lezbijska kultura uglavnom ukazuju na nasilje koje je počinjeno nad onima „abnormalne“ orijentacije. Sem dela pop kulture, među kojima dominiraju filmovi sa gej tematikama, posebno intrigantno je podsećanje na satirične ilustracije o gejevima u američkoj vojsci, nastale devedesetih godina, kada je Bil Klinton, pokušavajući da ukine zabranu služenja homoseksualaca, osmislio politiku „ne pitaj, ne govori“, koja ne samo da nije sprečila diskriminaciju, nego ju je i potencirala. Nesumnjivo uzbudljiv pokušaj definisanja istorije jedne marginalizovane a tako turbulentne kulture, u svim ćoškovima sveta. Parada u bioskopima Kao prilog domaćoj istoriji gej kulture, svakako ide i predstojeća premijera novog filma Srđana Dragojevića Parada (31. oktobar, Sava centar) koji prati grupu aktivista u pokušaju da organizuju Paradu ponosa u Beogradu. Osim Nilole Koja, u filmu igraju Miloš Samolov, Goran Jevtić, Hristina Popović, Dejan Aćimović, Toni Mihajlovski i drugi.