Zbirke sećanja

Posle Narodnog muzeja i Muzeja savremene umetnosti, najznačajnija zbirka srpske, odnosno jugoslovenske umetnosti nalazi se u Srpskoj akademiji nauka i umetnosti. Kada je 1968. godine formirana Umetnička zbirka SANU, nju je činilo stotinak radova. Danas je popisano oko 3.000 dela umetnika, akademika koji su svoje radove darivali ovoj ustanovi, ili ih je SANU dobijala od drugih institucija, odnosno otkupljivala. Tu su slike, skulpture, grafike, crteži, akvarelisane fotografije. Najstariji eksponati u ovoj zbirci su grafika Beograda s kraja 17. veka i grafika manastira Hopovo iz sredine 18. veka. Poslednji su pristigli radovi akademika Dušana Otaševića i Todora Stevanovića, s kraja prve decenija 21. veka. Najveći broj radova ove zbirke čine legati – Olga Radović je darivala crteže svog supruga, slikara Ivana Radovića, svoje radove ostavili su slikari Nedeljko Gvozdenović, LJubica Sokić, Aleksandar Deroko, Vladeta Vojnović, Ivan Obradović, Luka Mladenović, a jedna od poslednjih koja je ostavila svojih 147 malih skulptura SANU, jeste vajarka Olga Jevrić. Legat ove vajarke nalazi se na trećem spratu, u kabinetu 345. kolekcije O istorijatu ove umetničke zbirke izvanredno stručno i posvećeno svedoči kustos Jelena Mežinski Milovanović, koja nam saopštava da se veliki deo umetničkih dela nalazi u kabinetima akademika i drugim radnim prostorijama SANU, a ostalo se čuva u odgovarajućim uslovima u depou. A povodom koncepcije ove zbirke objašnjava: „Odlučeno je da se prvenstveno sakupljaju dela umetnika akademika, članova Akademije od njenog osnivanja do danas. Mnoga od njih su bili pokloni članova SANU, ali mnoga dela su planski otkupljivana kako bi se popunjavali fondovi određenih autora. Naravno, u kolekciji postoje i druga dela koja su ili zatečena ili kasnije primana.“ Naša sagovornica nas upoznaje sa činjenicom da u ovoj kući postoji kompaktna zbirka portreta predsednika Akademije koje je radio slikar Uroš Predić u periodu između dva svetska rata i nešto ranije – od Stojana Novakovića do Aleksandra Belića. Postoji i celina koju je izradio Đorđe Jovanović, reljefi malog formata, plakete sa likovima akademika, koji su objedinjeni i izloženi u sali Predsedništva akademije: „Kada je od 1949. do 1952. godine rekonstruisana zgrada SANU u Ulici kneza Mihaila, od mladih slikara, Petra Lubarde (koji tada nije bio član Akademije) i Mila Milunovića, poručene su dve velike kompozicije za Svečanu salu. Lubarda je predstavio Nauku, a Milunović Umetnost. Još za vreme Drugog svetskog rata, 1942. godine, Đorđe Jovanović je uradio svoju alegorijsku kompoziciju Dve muze – nauka i umetnost, koja je izložena u ulaznom holu zgrade. Od Đorđa Andrejevića Kuna je prilikom rekonstrukcije zgrade poručena slika, Mrtva priroda s globusom, za kabinet potpredsednika SANU“, objašnjava Jelena Mežinski Milovanović. U ulaznom delu zgrade, pored skulpture Đorđa Jovanovića, nalazi se i vitraž čiji je autor slikar Branko Miljuš. Novijeg datuma su tri monumentalna vitraža naručena od akademika Mladena Srbinovića, koji se nalaze u Svečanoj sali, i još sedam vitraža u njenom holu. I oni su zapravo alegorijske predstave vezane za razne oblike delatnosti ljudskog duha. zbirka Šta se još od umetničkih dela nalazi u kabinetima SANU? Akademik LJubomir Simović, u svom tekstu napisanom povodom izložbe Iz Umetničke zbirke SANU, skreće pažnju na prvi sprat, sobu 154, koja predstavlja kabinet sekretara Odeljenja likovne i muzičke umetnosti. Zidovi ovog kabineta su bukvalno prekriveni znalački odabranim slikama Marka Čelebonovića (Rimski ćup na komodi, Bela mrtva priroda), Mila Milunovića (čije slike uslovno nose imena Mećava, Morski ježevi, Sunce i mesec i More), Nedeljka Gvozdenovića (Sto pred crnim paravanima, Enterijer), Ivana Tabakovića (Kafana Sloboda u Novom Sadu), Borivoja Stevanovića (Majka i dete), Milana Konjovića (Ema hrani Veročku). Tu su i slike LJubomira Ivanovića, LJubice Sokić, Ivana Radovića, Dušana Otaševića i Miće Popovića. „Šerbanove portrete dvojice kompozitora, Stevana Hristića i Petra Konjovića, i uz njih Popovićev portret dugogodišnjeg sekretara ovog odeljenja Stanojla Rajičića, ovde doživljavamo kao porodične portrete. Muzičke teme i motive kolegijalno dopunjuju dva platna Mladena Srbinovića, skulptura Tome Rosandića, kojoj se miroljubivo pridružuje jedan od malih ratnika Koke Jankovića“, svedoči akademik LJubomir Simović. otkup Među 3.000 radova, nalaze se i dela Uroša Predića, Paje Jovanovića, Đorđa Krstića, Stojana Aralice, Zore Patrović, Sretena Stojanovića, Riste Stijovića, Jovana Bijelića, Aleksandra Deroka, Svetomira Arsića Basare, Petra Omčikusa, Radomira Reljića, Stojana Ćelića, Milorada Bate Mihajlovića, Vladimira Veličkovića... Čuvaju se i dela članova SANU iz drugih republika, odnosno država, poput Božidara Jakca, Marka Murata, Vlahe Bukovca, Tome Rosandića, Ivana Meštrovića, Marina Tartalje, Antuna Augustinčića, Dušana DŽamonje, Tometa Serafimovskog... U ovoj Umetničkoj zbirci nema dela nekih akademika, kao na primer slikarke Katarine Ivanović, ali, kako kaže istoričar umetnosti dr Stanislav Živković, razlog je u činjenici da SANU jednostavno nije došla do njenog dela koje bi otkupila. U sledećem broju o umetničkom blagu Predsedništva Srbije Zaostavštine U SANU se čuva zaostavština našeg nobelovca Ive Andrića u kojoj se nalazi i jedan zanimljiv tekst. Reč je o Andrićevom obrazloženju predloga da Josip Broz Tito dobije Nobelovu nagradu za mir. Upućeni tvrde da se u Jugoslovenskoj akademiji znanosti i umjetnosti (JAZU) nalazi i obrazloženje Miroslava Krleže napisano istim povodom. Nažalost, Titu nisu pomogle reči dvojice najvećih književnika nekadašnje Jugoslavije, jer je Nobelov komitet bio neumoljiv. Tito je smatran diktatorem koji je kršio ljudska prava i slobode građana. Inače, u Umetničkoj zbirci SANU nalaze se tri portreta Josipa Broza Tita. Jedan je radio Paja Jovanović, a druga dva arhitekta Grigorije Samojlov koji je rukovodio preuređenjem zgrade Akademije. Popis zbirke Slikarka LJubica Cuca Sokić, tada dopisni član SANU, predložila je 1969, na skupu Odeljenja likovne i muzičke umetnosti, da zaposleni u Galeriji popišu umetnička dela u vlasništvu SANU prema muzeološkim principima. I tako je Galerija dobila redovne službenike koji su se ovim poslom sistematski bavili. Od početka se ovim poslom bavila kustos Olivera Miljković.