19.05.
2024.
Iva je iz Kruševca otišla u fabriku ribe na Aljasci: Za mesec zaradiš 10.000 dolara, ali još pamtim šta se kolegi desilo
Iva je iz malog mesta u Srbiji otišla da radi na drugi kraj sveta.
Jednom sam u šali zapitao kineskog diplomatu da li se reč Kosovo prevodi na kineski kao Tibet. Odmahnuo je glavom: Ne kao Tibet, kao Sinđang. Posle 2009. godine kada su etnički sukobi u glavnom gradu ove provincije, Urumčiju, odneli više od 200 žrtava, njeno ime se u svetskim medijima pominje uglavnom kao mesto sukoba Kineza s islamističkim terorizmom. Prema oskudnim informacijama, iza njega stoje dve organizacije: separatistički Oslobodilački pokret Istočnog Turkestana (osnovan krajem devedesetih u Turskoj) i Svetski ujgurski kongres (osnovan 2004. u Nemačkoj), dok kineske vlasti za nasilje najčešće optužuju Islamistički pokret Istočnog Turkestana, koji dovode u vezu s Al kaidom. I najnovija vest, stara nekoliko dana, glasi da je 113 Ujgura u Sinđangu osuđeno na dugogodišnje i doživotne kazne zatvora zbog terorizma.
Kinezi svoje pravo na Sinđang temelje na činjenici da istorija kineske vladavine u ovom području počela pre 2.000 godina kada su je carevi dinastije Han uključili u sastav kineske države i njena vlast, s prekidima, traje i danas. Iz tog vremena datira i legendarni Put svile koji je Kinu preko Sinđanga povezivao sa Evropom iako, sve do renesanse, ove dve civilizacije nisu znale jedna za drugu. Nasuprot njima, ujgurski istoričari poput Turguna Almasa tvrde da ovaj narod ima autohtonu istoriju dugu čak 6.000 godina i da su Kinezi kao i drugi narodi koji tu žive (Hui, Kazasi, Kirgizi, Mongoli, Rusi i dr.) samo došljaci na njihovom području. Slično Turcima i drugim turkofonim narodima u srednjoj Aziji (izuzev Tadžika koji su persijskog porekla), Ujguri potiču od malo poznatog naroda Siung Nu čija se imperija u antičko doba prostirala od Mandžurije do srednje Azije. Krajem prvog milenijuma nove ere ovi narodi su primili islam i od tada je Sinđang postao mesto na kome se kineska civilizacija susreće i sudara sa islamskim ali i persijskim, indijskim, mongolskim i ruskim uticajem u Aziji. Sam naziv Sinđang, koji na kineskom znači Nova granica, potiče iz 18. veka kada ga je car Ćien Lung vratio u sastav Kine dok od 1955. zvanični naziv provincije glasi Ujgurska autonomna oblast Sinđang.
Nova granica
S višenacionalnim karakterom Sinđanga posetilac se sreće već na aerodromu u Urumčiju, gde će ga dočekati natpisi čak na četiri jezika - arapskom, kineskom, ruskom i engleskom; oni će ga pratiti tokom čitavog boravka. Takođe, zapaziće i nenametljivo ali primetno prisustvo snaga bezbednosti, naročito oko važnih objekata i turističkih atrakcija, i to će verovatno biti sve što će zapaziti od etničkih i verskih napetosti u ovoj provinciji. Ono što će ostaviti mnogo veći utisak je ogroman napor koji Kina poslednjih desetak godina ulaže u razvoj ovog strateški važnog područja. Za to vreme, centralne vlasti su u Sinđang uložile 91 milijardu dolara a rezultat je da Urumči danas nalikuje Šangaju, Hongkongu, Osaki ili Singapuru; jedino što ga od njih razlikuje su mnogobrojne nove i futuristički građene džamije.
Okolne stepe su ispresecane modernim auto-putevima i železničkim prugama oko kojih se prostiru vetroparkovi sa hiljadama turbina, nuklearne centrale, novosagrađene fabrike i ogromni istraživački i razvojni centri. Na ulicama Urumčija vlada uobičajena gradska vreva u kojoj dominiraju kineski folksvageni, audiji, be-em-vei, mercedesi, tojote, ševroleti i drugi prestižni automobili, dok auto-putevi pripadaju neverovatno dugim i teško natovarenim kamionima koji i usred stepa često umeju da naprave kilometarske kolone. I dok su u Urumčiju Hani (Kinezi) većina, par stotina kilometara dalje, u Turpanu, i još dalje, u Kašgaru, počinje muslimanski svet koji živi u svom orijentalnom miru okupljen oko tradicionalno građenih džamija i orijentalnih bazara baveći se poljoprivredom i, u poslednje vreme, turizmom, usled sve veće najezde turista, koje privlače odlično sačuvani ostaci kultura koje su obitavale na prostoru Sinđanga poslednjih 40.000 godina.
Kineze u Sinđang, međutim, privlači njegovo prirodno bogatstvo i njegov geografski položaj. Ispod njegovog peska navodno se krije 80 odsto kineskih rezervi nafte, 45 odsto rezervi prirodnog gasa i oko 75 odsto rezervi zlata. To je oduvek privlačilo kineske firme i doseljenike koji su šezdesetih godina dostigli preko 41 odsto stanovništva provincije (Ujguri čine 43 odsto), da bi posle toga broj Kineza počeo da opada zbog politike jednog deteta koja se primenjuje na Hane (etničke Kineze), ali ne i na manjine. Podjednako veliki značaj za Kinu ima i geografski položaj Sinđanga koji je vekovima bio raskršće Puta svile i zbog koga Kina danas intenzivno ulaže u razvoj saobraćajnica, počev od mreže auto-puteva u južnom Sinđangu koja je završena 1999. do transkontinentalne železnice Čunking-Sinđang-Evropa kojom je prvi voz prošao prošle godine prevozeći Hjulit Pakardove laptope proizvedene u Sečuanu do Duisburga u Nemačkoj.
Strast koju Kinezi pokazuju prema osvajanju svog divljeg zapada nije moguće objasniti samo ekonomskim ili geopolitičkim razlozima. Ovde bi trebalo podsetiti da više od 90 odsto Hana živi na manje od 20 odsto kineske teritorije, uglavnom duž obale i u slivovima Hoanghoa, Jangcekjanga i Biserne reke, dok više od 80 odsto kineske teritorije koju čine planinski lanci, stepe i pustinje uglavnom naseljavaju mnogobrojne manjine. Otuda u Kini odavno postoji san o kultivaciji i naseljavanju zapada zemlje koju je kinesko privredno čudo u poslednjih tridesetak godina prvi put učinilo mogućim. Sinđang je jedno od područja u kojima Kinezi danas žive ovaj san i to se može videti u irigacionim projektima velikih razmera, gradovima, plodnim njivama i industrijskim zonama otetim od pustinje. Posetioca će strast koju Kinezi ulažu u ove neplodne prostore podsetiti na Izraelce koji su u pustinji izgradili svoje travnjake, voćnjake i povrtnjake. Slično Tel Avivu i Jerusalimu, i ulice Urumčija i Kašgara krase nepregledne zelene površine s mnogo cveća koje armije radnika svakodnevno zalivaju i neguju.
Uspon zapadne Azije
Sinđang je najveća kineska provincija, zauzima šestinu njene teritorije i, poređenja radi, veličine je Irana, odnosno, tri puta je veća od Francuske. Prostire se od Indije, Pakistana i Avganistana na jugu, preko Kirgistana, Rusije i Kazahstana na zapadu i severu do Mongolije na istoku i na njoj se Kina graniči čak sa osam susednih zemalja. Raspad Sovjetskog Saveza, nastanak novih nezavisnih država i velika ulaganja u Sinđang i ostale zapadne kineske provincije tokom poslednjih dvadesetak godina otvorili su Kini sasvim novu perspektivu koju novo kinesko rukovodstvo ne želi da propusti. Iza slogana o Novom putu svile krije se želja ove zemlje da postane ekonomski motor čitave srednje Azije a neboderi, avenije, korporacije, fabrike i laboratorije Urumčija trebalo bi da budu polazište ovog projekta.
Kina, međutim, nije usamljena u tome. Iako je Peking prvi predložio stvaranje slobodne trgovinske zone u ovom regionu, Rusija je bila protiv, da bi nedavno u Astani sa Belorusijom i Kazahstanom potpisala sporazum o Evroazijskoj uniji kojom je na teritoriji tri zemlje uspostavljena slobodna trgovinska zona. Zaoštravanje odnosa i Rusije i Kine sa Sjedinjenim Državama u međuvremenu je međusobne razlike Moskve i Pekinga gurnulo u drugi plan: prilikom poslednje Putinove posete Kini dve zemlje su potpisale pedesetak sporazuma o saradnji, uključujući 400 milijardi dolara vredan gasni sporazum i sporazume o transferu osetljive vojne tehnologije. Pažljivi posmatrači su već upozorili da glavni motiv Kine u projektu Novog puta svile možda i nije želja da skrati vreme transporta njene robe ka Evropi sa 60 dana morem na dvadesetak dana železnicom nego potreba da u slučaju vanredne situacije u odnosima sa SAD obezbedi kopnenu saobraćajnicu van domašaja američke vojne sile. Novi put svile trebalo bi da poveća trgovinsku razmenu i politički približi Kinu i zemlje srednje Azije što bi, takođe, mogao biti odgovor na pokušaj Vašingtona da politikom obuzdavanja izoluje Kinu od suseda.
Još jedan neizbežni partner i rival Kine u srednjoj Aziji je Turska. Počev od pada Berlinskog zida ova zemlja traži svoj novi spoljnopolitički identitet a parola o turskom svetu od Bosne do Kineskog zida (Bulent Edževit, Sulejman Demirel i, naročito, Turgut Ozal) umela je poslednjih dvadesetak godina da zatalasa strasti u Turskoj. Nešto umerenija ali i politički upotrebljivija varijanta ove politike je doktrina strateške dubine aktuelnog turskog ministra spoljnih poslova Ahmeta Davutoglua. Sukobi Kineza i Ujgura u Sinđangu izazivaju žestoke reakcije u turskoj javnosti ali umereniji turski političari i analitičari upozoravaju da zajednički interesi dve zemlje nalažu oprezniji pristup i to je posle 1997. dovelo do otopljavanja u odnosima Kine i Turske i više uzajamnih poseta na visokom nivou.
Iako turski izvori ukazuju da su neravnoteža u međusobnoj trgovini i ujgursko pitanje glavne prepreke na putu razvoja tursko-kineskih odnosa Turska se poslednjih godina ne ustručava da u Kini nabavlja savremeno oružje, smatrajući ga pouzdanijim od američkog u slučaju većih sukoba na Bliskom istoku. To su, verovatno, i razlozi zbog kojih se Kina opredelila da jedna od tačaka ulaska Novog puta svile u Evropu bude Grčka a ne Turska - iako je ova zemlja, koja je prošlog oktobra otvorila prvi evroazijski železnički tunel ispod Bosfora i gradi treći most između Azije i Evrope, neizbežna tačka na budućem kineskom kopnenom mostu između Dalekog istoka i Evrope.
Uprkos nasleđu istorije, izmešanim narodima i civilizacijama i komplikovanim odnosima vodećih sila, ono što se do sada prilično neodređeno označavalo kao srednja Azija po svemu sudeći je na pragu velikih promena a Sinđang, zapadna granica Kine i istočna granica muslimanskog sveta, prema zamisli kineskog rukovodstva trebalo bi da postane predvodnik tih promena. Simbol ovih namera je spomenik u Urumčiju koji označava geografski centar nove Azije odakle polazi ne samo Novi put svile nego i mreža puteva koji povezuju Kinu sa Evropom, turskim, arapskim, indijskim i ruskim svetom. Jedna od posledica je i nova geografija ovog regiona koja je u kineski jezik uvela i pojam Zapadne Azije. Ako 21. vek, kako odavno predviđaju Amerikanci, odista postane vek Azije, Evropljani će morati da se priviknu i na činjenicu da se Kina ne nalazi na Dalekom istoku nego da se Evropa nalazi negde na Dalekom zapadu.
Kinezi svoje pravo na Sinđang temelje na činjenici da istorija kineske vladavine u ovom području počela pre 2.000 godina kada su je carevi dinastije Han uključili u sastav kineske države i njena vlast, s prekidima, traje i danas. Iz tog vremena datira i legendarni Put svile koji je Kinu preko Sinđanga povezivao sa Evropom iako, sve do renesanse, ove dve civilizacije nisu znale jedna za drugu. Nasuprot njima, ujgurski istoričari poput Turguna Almasa tvrde da ovaj narod ima autohtonu istoriju dugu čak 6.000 godina i da su Kinezi kao i drugi narodi koji tu žive (Hui, Kazasi, Kirgizi, Mongoli, Rusi i dr.) samo došljaci na njihovom području. Slično Turcima i drugim turkofonim narodima u srednjoj Aziji (izuzev Tadžika koji su persijskog porekla), Ujguri potiču od malo poznatog naroda Siung Nu čija se imperija u antičko doba prostirala od Mandžurije do srednje Azije. Krajem prvog milenijuma nove ere ovi narodi su primili islam i od tada je Sinđang postao mesto na kome se kineska civilizacija susreće i sudara sa islamskim ali i persijskim, indijskim, mongolskim i ruskim uticajem u Aziji. Sam naziv Sinđang, koji na kineskom znači Nova granica, potiče iz 18. veka kada ga je car Ćien Lung vratio u sastav Kine dok od 1955. zvanični naziv provincije glasi Ujgurska autonomna oblast Sinđang.
Nova granica
S višenacionalnim karakterom Sinđanga posetilac se sreće već na aerodromu u Urumčiju, gde će ga dočekati natpisi čak na četiri jezika - arapskom, kineskom, ruskom i engleskom; oni će ga pratiti tokom čitavog boravka. Takođe, zapaziće i nenametljivo ali primetno prisustvo snaga bezbednosti, naročito oko važnih objekata i turističkih atrakcija, i to će verovatno biti sve što će zapaziti od etničkih i verskih napetosti u ovoj provinciji. Ono što će ostaviti mnogo veći utisak je ogroman napor koji Kina poslednjih desetak godina ulaže u razvoj ovog strateški važnog područja. Za to vreme, centralne vlasti su u Sinđang uložile 91 milijardu dolara a rezultat je da Urumči danas nalikuje Šangaju, Hongkongu, Osaki ili Singapuru; jedino što ga od njih razlikuje su mnogobrojne nove i futuristički građene džamije.
Okolne stepe su ispresecane modernim auto-putevima i železničkim prugama oko kojih se prostiru vetroparkovi sa hiljadama turbina, nuklearne centrale, novosagrađene fabrike i ogromni istraživački i razvojni centri. Na ulicama Urumčija vlada uobičajena gradska vreva u kojoj dominiraju kineski folksvageni, audiji, be-em-vei, mercedesi, tojote, ševroleti i drugi prestižni automobili, dok auto-putevi pripadaju neverovatno dugim i teško natovarenim kamionima koji i usred stepa često umeju da naprave kilometarske kolone. I dok su u Urumčiju Hani (Kinezi) većina, par stotina kilometara dalje, u Turpanu, i još dalje, u Kašgaru, počinje muslimanski svet koji živi u svom orijentalnom miru okupljen oko tradicionalno građenih džamija i orijentalnih bazara baveći se poljoprivredom i, u poslednje vreme, turizmom, usled sve veće najezde turista, koje privlače odlično sačuvani ostaci kultura koje su obitavale na prostoru Sinđanga poslednjih 40.000 godina.
Kineze u Sinđang, međutim, privlači njegovo prirodno bogatstvo i njegov geografski položaj. Ispod njegovog peska navodno se krije 80 odsto kineskih rezervi nafte, 45 odsto rezervi prirodnog gasa i oko 75 odsto rezervi zlata. To je oduvek privlačilo kineske firme i doseljenike koji su šezdesetih godina dostigli preko 41 odsto stanovništva provincije (Ujguri čine 43 odsto), da bi posle toga broj Kineza počeo da opada zbog politike jednog deteta koja se primenjuje na Hane (etničke Kineze), ali ne i na manjine. Podjednako veliki značaj za Kinu ima i geografski položaj Sinđanga koji je vekovima bio raskršće Puta svile i zbog koga Kina danas intenzivno ulaže u razvoj saobraćajnica, počev od mreže auto-puteva u južnom Sinđangu koja je završena 1999. do transkontinentalne železnice Čunking-Sinđang-Evropa kojom je prvi voz prošao prošle godine prevozeći Hjulit Pakardove laptope proizvedene u Sečuanu do Duisburga u Nemačkoj.
Strast koju Kinezi pokazuju prema osvajanju svog divljeg zapada nije moguće objasniti samo ekonomskim ili geopolitičkim razlozima. Ovde bi trebalo podsetiti da više od 90 odsto Hana živi na manje od 20 odsto kineske teritorije, uglavnom duž obale i u slivovima Hoanghoa, Jangcekjanga i Biserne reke, dok više od 80 odsto kineske teritorije koju čine planinski lanci, stepe i pustinje uglavnom naseljavaju mnogobrojne manjine. Otuda u Kini odavno postoji san o kultivaciji i naseljavanju zapada zemlje koju je kinesko privredno čudo u poslednjih tridesetak godina prvi put učinilo mogućim. Sinđang je jedno od područja u kojima Kinezi danas žive ovaj san i to se može videti u irigacionim projektima velikih razmera, gradovima, plodnim njivama i industrijskim zonama otetim od pustinje. Posetioca će strast koju Kinezi ulažu u ove neplodne prostore podsetiti na Izraelce koji su u pustinji izgradili svoje travnjake, voćnjake i povrtnjake. Slično Tel Avivu i Jerusalimu, i ulice Urumčija i Kašgara krase nepregledne zelene površine s mnogo cveća koje armije radnika svakodnevno zalivaju i neguju.
Uspon zapadne Azije
Sinđang je najveća kineska provincija, zauzima šestinu njene teritorije i, poređenja radi, veličine je Irana, odnosno, tri puta je veća od Francuske. Prostire se od Indije, Pakistana i Avganistana na jugu, preko Kirgistana, Rusije i Kazahstana na zapadu i severu do Mongolije na istoku i na njoj se Kina graniči čak sa osam susednih zemalja. Raspad Sovjetskog Saveza, nastanak novih nezavisnih država i velika ulaganja u Sinđang i ostale zapadne kineske provincije tokom poslednjih dvadesetak godina otvorili su Kini sasvim novu perspektivu koju novo kinesko rukovodstvo ne želi da propusti. Iza slogana o Novom putu svile krije se želja ove zemlje da postane ekonomski motor čitave srednje Azije a neboderi, avenije, korporacije, fabrike i laboratorije Urumčija trebalo bi da budu polazište ovog projekta.
Kina, međutim, nije usamljena u tome. Iako je Peking prvi predložio stvaranje slobodne trgovinske zone u ovom regionu, Rusija je bila protiv, da bi nedavno u Astani sa Belorusijom i Kazahstanom potpisala sporazum o Evroazijskoj uniji kojom je na teritoriji tri zemlje uspostavljena slobodna trgovinska zona. Zaoštravanje odnosa i Rusije i Kine sa Sjedinjenim Državama u međuvremenu je međusobne razlike Moskve i Pekinga gurnulo u drugi plan: prilikom poslednje Putinove posete Kini dve zemlje su potpisale pedesetak sporazuma o saradnji, uključujući 400 milijardi dolara vredan gasni sporazum i sporazume o transferu osetljive vojne tehnologije. Pažljivi posmatrači su već upozorili da glavni motiv Kine u projektu Novog puta svile možda i nije želja da skrati vreme transporta njene robe ka Evropi sa 60 dana morem na dvadesetak dana železnicom nego potreba da u slučaju vanredne situacije u odnosima sa SAD obezbedi kopnenu saobraćajnicu van domašaja američke vojne sile. Novi put svile trebalo bi da poveća trgovinsku razmenu i politički približi Kinu i zemlje srednje Azije što bi, takođe, mogao biti odgovor na pokušaj Vašingtona da politikom obuzdavanja izoluje Kinu od suseda.
Još jedan neizbežni partner i rival Kine u srednjoj Aziji je Turska. Počev od pada Berlinskog zida ova zemlja traži svoj novi spoljnopolitički identitet a parola o turskom svetu od Bosne do Kineskog zida (Bulent Edževit, Sulejman Demirel i, naročito, Turgut Ozal) umela je poslednjih dvadesetak godina da zatalasa strasti u Turskoj. Nešto umerenija ali i politički upotrebljivija varijanta ove politike je doktrina strateške dubine aktuelnog turskog ministra spoljnih poslova Ahmeta Davutoglua. Sukobi Kineza i Ujgura u Sinđangu izazivaju žestoke reakcije u turskoj javnosti ali umereniji turski političari i analitičari upozoravaju da zajednički interesi dve zemlje nalažu oprezniji pristup i to je posle 1997. dovelo do otopljavanja u odnosima Kine i Turske i više uzajamnih poseta na visokom nivou.
Iako turski izvori ukazuju da su neravnoteža u međusobnoj trgovini i ujgursko pitanje glavne prepreke na putu razvoja tursko-kineskih odnosa Turska se poslednjih godina ne ustručava da u Kini nabavlja savremeno oružje, smatrajući ga pouzdanijim od američkog u slučaju većih sukoba na Bliskom istoku. To su, verovatno, i razlozi zbog kojih se Kina opredelila da jedna od tačaka ulaska Novog puta svile u Evropu bude Grčka a ne Turska - iako je ova zemlja, koja je prošlog oktobra otvorila prvi evroazijski železnički tunel ispod Bosfora i gradi treći most između Azije i Evrope, neizbežna tačka na budućem kineskom kopnenom mostu između Dalekog istoka i Evrope.
Uprkos nasleđu istorije, izmešanim narodima i civilizacijama i komplikovanim odnosima vodećih sila, ono što se do sada prilično neodređeno označavalo kao srednja Azija po svemu sudeći je na pragu velikih promena a Sinđang, zapadna granica Kine i istočna granica muslimanskog sveta, prema zamisli kineskog rukovodstva trebalo bi da postane predvodnik tih promena. Simbol ovih namera je spomenik u Urumčiju koji označava geografski centar nove Azije odakle polazi ne samo Novi put svile nego i mreža puteva koji povezuju Kinu sa Evropom, turskim, arapskim, indijskim i ruskim svetom. Jedna od posledica je i nova geografija ovog regiona koja je u kineski jezik uvela i pojam Zapadne Azije. Ako 21. vek, kako odavno predviđaju Amerikanci, odista postane vek Azije, Evropljani će morati da se priviknu i na činjenicu da se Kina ne nalazi na Dalekom istoku nego da se Evropa nalazi negde na Dalekom zapadu.
