Atentati kao sudbina

Uloga Rusije, bilo da se radilo o finansiranju ili samo ohrabrivanju Apisovih crnorukaca da podstiču mladobosance na atentat nije osporena, međutim odnekud je “iskopana” i teorija da je “tajna policija Nemačke sarađivala sa srpskim gerilcima u pripremanju atentata” na Franca Ferdinanda zbog njegovih namera da dvojnu Monarhiju preuredi u trojnu ili podunavsku federaciju, što je bilo suprotno nemačkim interesima.

Sad dolazimo na razlike u ponašanju državnika u vreme kriza nastalih posle atentata.

Kad je Beč od Beograda ultimatumom tražio da dozvoli da austrijska policija vrši istragu, srpska vlada sa Pašićem na čelu odbila je ultimatum smatrajući da je ispod dostojanstva srpskog naroda da tuđa policija vršlja po Srbiji.

A kad je ubijen kralj Aleksandar, francuski komesari i inspektori vodili su istragu u Italiji, Mađarskoj, Švajcarskoj, Nemačkoj i Austriji. Jugoslovenskom obaveštajcu bilo je dozvoljeno da vodi istragu u Austriji i Nemačkoj. Italija i Mađarska su na svakom koraku ometale istragu, a kad je suđenje završeno i inspiratori i organizatori vođe ustaškog pokreta - Ante Pavelić i Eugen Kvaternik - osuđeni u odsustvu na smrt, Italija nije htela da ih izruči francuskom pravosuđu. Zbog toga su odnosi između Kraljevine Jugoslavije i Italije postali toliko zategnuti da je pretila opasnost da zarate. Mnogo godina kasnije majka mi je pričala o velikoj mobilizaciji 1935. i da su moj otac i stričevi bili mobilisani u jedinici koja je bila na samoj granici sa Italijom kod Zadra. Ako se tako ponašala jedna mala država kad joj ubiju suverena, što je preostalo jednoj moćnoj carevini kakva je bila Austrougarska monarhija?

Kad se u oktobru ove godine bude obelažavalo 70 godina od Marseljskog atentata, biće to prilika za istoričare da potvrde dosad prihvaćene ili iznesu nove istine.

Mirjana Kuzmanović,
Beograd