Lingvistički lupinzi

Pseudoistoričari mi prebacuju kako sam se u knjizi Srbi pre Adama i posle njega brinuo samo o sitnicama i “kozmetičkim” prepravkama - što rečito kazuje o dubini njihovog neznanja - a da “prepotopsku” starinu srpskog roda nisam pokolebao. Oni me neodoljivo podsećaju na nekog nevernog Tomu koji isključuje mogućnost da je Zemlja okrugla, već smatra da je reč o ploči koju na svojim leđima drže četiri kornjače ili četiri slona. Ako je već tako, valjalo bi ih posaditi na svemirsku letelicu i poslati u kosmos. Kada se letelica dovoljno udalji, trebalo bi im pokazati Zemlju i upitati ih: “Zar ne vidite da je okrugla?” Ne bi me iznenadilo da bi oni i tada odbijali da veruju u ono što vide i tvrdili bi da je to neka ujdurma koju su smislili Vatikan i SAD. Jer, oni veruju u nekakav virtuelni svet koji su izgradili u svojoj uobrazilji.

Premda je u istoriografiji malo teže ponuditi takvu vrstu dokaza, kao što bi bio ovaj sa svemirskim brodom, potrudiću se da razgolitim neke od njihovih zabluda. Tako, na primer, pseudoistoričari s ponosom ističu kako su drevni Etrurci bili Srbi, što, moram priznati, zvuči veoma privlačno. Pri tom, gospođa Olga Luković-Pjanović potkrepljuje tu teoriju tezom da su Etrurci sebe nazivali Raseni, a to omiljenom igrom asocijacija pseudoistoričare podseća na etnonim Rašani. Reč je, naravno, o krajnje proizvoljnom i plitkom zaključku, otprilike istom kao kada bismo ustvrdili da je prestižna Sorbona u Parizu dobila ime po Srbima.

Pogledajmo kakvo objašnjenje nude merodavni stručnjaci. S jedne strane, Dionisije iz Halikarnasa, koji je otprilike bio Hristov savremenik, u svome delu “Rimske starine” kaže da su Etrurci, po nekom od svojih vladara, sami sebe nazivali Rasénna. Istovremeno, sazvučna reč javlja se u etrurskim natpisima u obliku genitiva rasnal, ali se sa više verovatnoće tumači kao apelativ u značenju “država” nego kao etničko samonazvanje.

S druge pak strane, naziv stanovnika stare srpske države Rašani je slovensko obrazovanje etnika sufiksom -jane/jani od toponima Ras (kao Vrbašani od Vrbas). Takođe je i ime reke i oblasti Raška izvedeno od tog etničkog naziva odbacivanjem -an- i dodavanjem pridevskog sufiksa -ska u ženskom rodu, izvorno Rašska (reka/župa/zemlja). Sam toponim Ras, zabeležen od 10. veka, očito je neslovenski i verovatno predslovenski. U obliku Arsa navodi ga vizantijski istoričar Prokopije u 6. veku među tvrđavama koje je podigao car Justinijan I. U ovom slučaju se srpski slog ra- u položaju pred suglasnikom bez problema izvodi iz predslovenskog ar likvidnom metatezom, koja se vršila u prvim vekovima nakon dolaska Slovena na Balkan, dakle u 7-9. veku, kako u domaćim slovenskim rečima, tako i u ranim pozajmljenicama. Za manje upućene, a družina pseudoistoričara svakako spada u takvu grupaciju, metateza je premeštanje slova i glasova u reči (vas - sav, mogila - gomila), dok su likvide tekući glasovi, suglasnici l, r, lj.

Što se tiče značenja i porekla antičkog toponima Arsa, polazi se od latinskog participa perfekta pasivnog od glagola ardeo, ardere, arsi, arsum, što znači “goreti”. Drugim rečima, značenje toponima Arsa odnosilo bi se na zgarište, mesto gde je šuma krčena paljenjem, što bi odgovaralo našim slovenskim nazivima Palež, Požega. Budući da se u 6. veku, kada Prokopije beleži ovaj toponim, kao i u prethodnim stolećima rimske vlasti na središnjem Balkanu, tu govorila varijanta vulgarnolatinskog jezika jasno je da je koren toponima Arsa latinski, a da je, s druge strane, Ras slovenski toponim kasnije “proistekao” iz toponima Arsa.

Iz onog što je rečeno jasno proizlazi da se međusobno ne mogu povezati navodno samonazvanje Etruraca Rasénna, koje prenosi Dionisije iz Halikarnasa, i srpski oblik Rašani. Tome se pre svega opiru velika geografska udaljenost i ogromna hronološka provalija od hiljadu godina koja zjapi između njih. Jer, podsetimo se, Dionisije iz Halikarnasa piše oko Hristovog rođenja, a toponim Ras se pojavljuje u 10. veku. Osim toga, navedenom izjednačavanju se protive i notorne jezičke činjenice, a to su: 1) Rašani je sekundarno slovensko obrazovanje od Ras; 2) Ras je poslovenjen oblik od Arsa, nastao tek u ranom srednjem veku; 3) Arsa je po svoj prilici latinski naziv koji nije mogao nastati pre rimske vlasti. Iz rečenog proizlazi da se Arsa u svom izvornom obliku nikako ne može vezati za termin Rasénna. Ili, da budemo još jasniji - jer pseudoistoričari usvajaju samo takvu argumentaciju - etrursko Rasénna i Rašani, kao naziv za Srbe, imaju veze isto onoliko koliko i ime današnje južnoameričke države Čile jezički i gramatički ima veze sa rečju čile u srpskom jeziku koja je hipokoristik, odnosno ime odmila od čika ili čiča, ili nekadašnja federacija Mali u Africi i srpski pridev mali.

Odmah, poput “domino efekta”, potpuno otpada još jedno omiljeno etničko poistovećivanje na kojem pseudoistoričari naročito insistiraju, a to je lingvistička vratolomija Rašani - Račani - Tračani. Još je gospođa Olga Luković-Pjanović, inače čuvena po svojim nebuloznim lingvističkim konstrukcijama, pozivajući se na srpske “romantičare” 19. veka smatrala da su Grci od naziva svojih suseda Rašana ili Raščana, dakle, Srba, “tipičnim grčkim izobličavanjem” proizveli naziv Tračani, pa su, sledstveno tome, i Tračani, zapravo, Srbi. Kako smo videli, termini Ras i Rašani koji su vezani za 10. vek, stotinama godina su “mlađi” od drevnog etnonima Tračani posvedočenog kod mnogih antičkih pisaca. Jednostavno, ne može deda da dobije ime po unuku već je, eventualno, moguće samo obratno.

Budući da su etničke konstrukcije Rašani-Etrurci i Rašani - Račani - Tračani glavni stubovi nosači “vavilonske” kule naroda, u kojoj su Srbi praroditelji ljudskog roda, u tu fikciju su, bez izuzetka, verovali svi pseudoistoričari. Tako su na ovom ispitu pali kako “prvaci”, kao što su Olga Luković-Pjanović, “duhovna roditeljka” današnjih srpskih autohtonista, Jovan I. Deretić, “srpski” Herodot, i Svetislav Bilbija, čuveni “etruskolog”, tako i oni iz “drugog” ešelona u kojem marširaju dr Jarčević, dr Đorđević i slični. Istovremeno, ova dva primera jasno i nedvosmisleno pokazuju koliko su nenaučne, plitke i pogrešne etničke teorije pseudoistoričara.

Stoga ću biti slobodan da “autohtonistima” preporučim da svakako pogledaju dva toma knjige koju su pre nekoliko godina objavili Ruska akademija nauka i njen Institut za slavistiku i balkanistiku, a koja nosi naslov Zbornik najstarijih pisanih vesti o Slovenima (Moskva 1994-1995). U spisku korišćene literature koja je navedena u ovoj uzornoj ediciji nalazi se više od hiljadu - ponavljam, više od hiljadu! - naučnih radova, što znači, knjiga, studija i rasprava koje se odnose na najraniju istoriju Slovena. Dakle, reč je o publikaciji neposredno vezanoj za temu kojom se “autohtonisti” bave. Međutim, oni pišu svoje radove kao da ta ogromna bibliografija uopšte i ne postoji. Štaviše, bojim se da “autohtonisti” za najveći broj tih radova nikada nisu ni čuli, što je takođe nedopustivo kada se radi o ozbiljnom i skrupuloznom bavljenju jednom naučnom disciplinom i jednim tako važnim naučnim pitanjem. Tim pre što oni hoće da negiraju zaključke zvanične nauke. U tom Zborniku će pseudoistoričari videti dubinu svojih zabluda ukoliko bismo tako eufemistički mogli označiti njihove nebulozne teorije.

Koliko je pitanje porekla i etnogeneze starih naroda složeno i zametno, pokazaću na primeru Veneta. Danas u nauci postoji velike nesuglasice o tome da li su Veneti uopšte bili slovenski narod ili ne. Uglavnom je reč o radovima ruskih i poljskih lingvista, a diskusija traje već decenijama. Čini se da je prevaga trenutno na strani onih naučnika koji se zalažu za neslovensko poreklo Veneta. O tome da su Veneti zapravo Srbi - kako bez bilo kakvih argumenata nastoje da nas ubede predstavnici takozvane srpske auhtonističke škole - niko od ozbiljnih naučnika nema pojma. U vezi s ovim pitanjem predlažem pseudoistoričarima da pažljivo pogledaju prvi tom pomenutog Zbornika najstarijih pisanih vesti o Slovenima (str. 10-16, 55-59, 89-80), gde su navedene sve naučne kontroverze o Venetima i gde se upućuje na mnogobrojnu kako stariju tako i noviju literaturu.

Naravno, ovom prilikom ne mogu bez objašnjenja da ostavim ni niz neistina i besmislica koje pseudoistoričari iznose o vizantijskom caru Konstantinu VII Porfirogenitu i njegovom spisu. Takav njihov stav poprima obeležja prave paranoje! Evo šta je o vizantijskom caru-piscu rečeno na famoznom “naučnom skupu” u Nišu, a što je dr Jarčević izneo na stranicama NIN-a.

“U svom izlaganju Miloš Grozdanović je skrenuo pažnju da Porfirogenitova pisana zaostavština: O upravljanju carstvom (De administrando imperio) i Spis o narodima, ne postoje u originalu - na grčkom jeziku. Izrazio je nevericu da vatikanske arhive nisu sačuvale original ovih dokumenata, kad su, tako dobro, sačuvale njihove prevode na latinskom jeziku. Jer, niko ne uništava original - on se pažljivije čuva od prevoda ili prepisa, a o to pravilo nisu mogli da se ogreše takvi arhivski stručnjaci kakvi su u Vatikanu. Grozdanović je iznio mišljenje da sadržaj prevoda nije istovjetan onom u originalu, pa se, zato, original skriva. Latinski tekst je svrsishodniji, jer je prilagođen novijoj političkoj strategiji Vatikana na Balkanu. Ne očekuje da će se grčki original obelodaniti tokom 21. stoljeća, jer sve nemjere o slabljenju (i geografskom smanjivanju) srpske pravoslavne države još nisu ostvarene. Svoje opredjeljenje prema postupku Vatikana, Grozdanović je sažeo i u naslovu svoga referata: Istorijske neistine - laža i paralaža Konstantina Porfirogenita.”

U nastavku iz pera istog Jarčevića čitamo: “Dr Deretić je odredio vrijeme pisanja navodnih Porfirogenitovih spisa - 17. stoljeće. Kaže da je tad planirano jačanje hrvatske društvene zajednice (kao katoličke), da bi ona bila iskorišćena protiv stvaranja mnogoljudne i prostrane srpske države, s većinskim pravoslavnim stanovništvom. S obzirom na to da je tada (17. stoljeće) hrvatska zajednica bila skučena na malom prostoru do lijeve obale Kupe, dopisivači u Vatikanu su proširili ‘hrvatske’ zemlje do rijeke Cetine, gjde su obitovali samo Srbi čije katoličenje je započeto krajem 17. stoljeća, poslije poraza Turaka pod Bečom 1683. godine.”

Ovo je gomila koještarija! Najpre se vidi da siroti M. Grozdanović ne zna da su spisi O upravljanju carstvom (De administrando imperio) i Spis o narodima, zapravo, dva naziva za jedan isti izvor, a ne dva različita spisa kako ih on u svome neznanju “razdvaja”!? O čemu se, u stvari, radi? Johanes Meursius (1579-1639), profesor Univerziteta u Lajdenu i prvi izdavač Porfirogenitovog traktata o narodima (1611), dao je carevom spisu naslov De administrando imperio (skraćeno DAI), kako se i danas u vizantologiji najčešće naziva. Rečju, De administrando imperio i Spis o narodima su dva naziva za jedan isti spis (što Grozdanović očigledno ne shvata).

Potpuno je netačna tvrdnja da je Spis o narodima sačuvan i pristupačan samo u latinskom prevodu. Naučno utvrđene istorijske činjenice su sledeće: Delo Konstantina VII Porfirogenita sačuvano je u četiri rukopisa (naravno, grčka!). Najstariji potiče iz druge polovine 11. veka i pripadao je cezaru Jovanu Duki, uglednom vizantijskom velikodostojniku i bratu cara Konstantina DŽ Duke (1059-1067). Taj rukopis, nastao, dakle, u vizantijsko vreme - preciznije se datuje u period od 1059. i 1081. godine - i danas se čuva u grčkom rukopisnom fondu Nacionalne biblioteke u Parizu. Ostala tri rukopisa su mlađi i potiču iz 16. veka: drugi iz 1509. godine, treći između 1509. i 1529. godine i četvrti između 1560. i 1586. godine. Dakle, svi rukopisi Spisa o narodima nastali su pre famoznog 17. veka kada je po “balkansko-špijunskim” teorijama pseudoistoričara vršena nekakva intervencija, odnosno kada su, po dr Deretiću, zapravo i “napisani” Porfirogenitovi spisi. U svakom slučaju, priča o antisrpskoj zaveri skovanoj u mračnim budžacima Vatikana i “prepravci” ili “prvom” pisanju Porfirogenitovih spisa u 17. veku otpada kao glupava vatrogasna šala.

Pokušao sam da odgonetnem otkud pseudoistoričarima ideja da postoji samo latinski prevod Spisa o narodima dok prepredeni vatikanski arhivisti ljubomorno čuvaju grčki original i neće ga “obelodaniti tokom 21. stoleća”. Imam utisak da rečeni Grozdanović nije ni video izvor o kojem govori, ali je iz naslova De administrando imperio “oštroumno” zaključio da i sam tekst mora biti na latinskom.

Ne mogu a da se ne zapitam šta su pseudoistoričari uopšte čitali kada žive u uverenju da se grčki tekst Spisa o narodima skriva u nepristupačnim odajama Vatikana? Nalikuju mi na đake koji umesto da za lektiru pročitaju “Rat i mir” čitaju “Družbu Pere Kvržice”. Istovremeno, ukazujem im na činjenicu da postoji najmanje šest izdanja (1611, 1711, 1840, 1949, 1967, 1989) u kojima je objavljen grčki tekst Porfirogenitovog Spisa o narodima.

Dr Deretić ima još jedan argument o sumnjivoj verodostojnosti Porfirogenitovog spisa. O tome nam dr Jarčević piše: “Pored više detalja o nelogičnosti u Spisima o narodima, dr Deretić je pročitao i dva oprečna stava - na jednom mjestu Porfirogenit piše da je romejski car Iraklije dozvolio naseljavanje Srba (610-641), a na drugom mjestu da su Sloveni otcjepili od Romeje (Vizantije) cijeli Peloponez 587. godine - 23 godine pre Iraklijevog stupanja na presto!”

Naravno, ni ovde nema nikave oprečnosti i sve je krajnje jednostavno. Evo objašnjenja: Iz perioda 7-11. veka ostalo je sačuvano više od dvadeset imena slovenskih skupina sa velikog prostora od Koruške do Peloponeza i Crnog mora. Idući od zapada ka istoku i jugu, uzimajući samo nesporna imena, susrećemo: Karantance (Horutane), Hrvate, Guduskane, Neretljane, Zahumljane, Srbe, Travunjane, Konavljane, Dukljane, Moravljane, Timočane, Severce, Druguvite, Velegezite, Verzite, Sagudate, Rinhine, Strimonce, Vajunite i na Peloponezu Jezerite i Milinge. Dakle, deo Slovena, Jezeriti i Milinzi, nastanio se na Paloponezu 587. godine, a Srbi i Hrvati su došli u vreme cara Iraklija, što će reći, nekoliko decenija kasnije. Problem sa Deretićem i pseudoistoričarima jeste što oni veruju u nedokazivu tezu da su svi Sloveni, zapravo, Srbi!

Valja naglasiti da je Porfirogenitov Spis o narodima zbog svoje prirode i svojstava sačuvanih podataka najvažniji izvor za ranu istoriju kako evropskih tako i vanevropskih naroda. Reč je o izvanredno dragocenom istočniku koji je, po svoj prilici, najviše proučavan vizantijski izvor. I, što je možda najvažnije, poverenje u njegove vesti u nauci neprestano raste. Ovo naglašavam posebno stoga što se iz pisanja pseudoistoričara može steći sasvim pogrešan utisak da se radi o izvoru kojeg su se svi odrekli, a samo ga uvažava srpska zvanična istoriografija. U stvari, istina je sasvim suprotna: caru-piscu svi veruju, osim srpskih pseudoistoričara i, takođe, hrvatskih pseudoistoričara koji za njega vele da je “car-lažac”.

I, najzad, moram da zavapim: Nemojte me primoravati da sa ovim pacerima sedim na nekakvom naučnom skupu, kao što je bio taj nesrećni simpozijum o vizantijskom caru-piscu Konstantinu VII Porfirogenitu u Nišu, i sričem azbuku istorijske metodologije!

Inače, pseudonaučni pristup “pohodi” i druge discipline srodne istoriji. Ovoga puta pomenućemo samo arheologiju i tekst koji se nedavno pojavio u NIN-u, a tiče se jedne pećine u kojoj je navodno boravio apostol Pavle. Evo šta o tome kaže naš arheolog dr Marko Popović, naučni savetnik Arheološkog instituta u Beogradu: “U istom trendu može se govoriti i o zloupotrebi arheologije, i to ne samo od strane amatera već u tome učestvuju ličnosti sa akademskim titulama i predavači na Odeljenju za arheologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu. Tako docent Đorđe Janković, šef Katedre za nacionalnu arheologiju, saopštava epohalno otkriće o boravku sv. Pavla u Hercegovini, pokušavajući da taj boravak dokumentuje i arheološkim artefaktima. Takvi podaci se ne mogu utvrditi uobičajenom arheološkom metodom, a i ono što je na tom prostoru istraživano daleko je od bilo kakvih dokaza o ranoj pojavi hrišćanstva. Đorđe Janković očigledno uopšte ne poznaje kako je izgledao bogoslužbeni prostor u doba ranog hrišćanstva kada ostatke manstira sv. Petra u Polju kod Čičeva datuje u period od 3. do 5. veka iako su arheološka istraživanja, vršena pre trideset pet godina (1968), jasno pokazala da je u pitanju kompleks iz 11. i 12. veka. S druge strane, oblik hrama daleko je od ranohrišćanskih oratorijuma kakvi su mogli postojati u 3. ili 4. veku gde se posle legalizacije hrišćanstva - Milanski edikt o verskoj toleranciji 313. godine - uobličava najpre bazilika kao molitveni prostor, a tek kasnije manji hramovi prevashodno podizani na grobovima mučenika. Ista priča prenosi se i na manastir Tvrdoš, poznato srpsko sakralno središte iz 16. i 17. veka. I tu se arheološkim metodama pokušava dokazati rano poreklo svetilišta pripisujući ga ktitorstvu sv. cara Konstantina i carice Jelene. Arheološka faktografija, koja ni u kom slučaju ne ukazuje na takvo datovanje, podupire se citiranjem narodne tradicije, što je potpuno besmisleno jer za tako nešto morali bismo imati podatke o neprekinutom kontinuitetu života više od 1 500 godina (a to je mesto poznato po migracijama). Sve ovo čini se u cilju nekakvog dokazivanja našeg večnog trajanja na prostoru Hercegovine i pokušaja da se prikažemo kao prvi i najhrišćanskiji narod. Manipuliše se nacionalnom svešću, patritizmom, poigrava narodom koji živi u Hercegovini. To je pojava na koju bi morali da reaguju Univerzitet i vlasti jer su izuzetno opasni za mlade generacije.”

I, na samom kraju, na pitanje da li je u poslednje vreme prestala promocija pseudoistoričara i njihovih teorija, može se reći da su oni umnogome izgubili na snazi i zamahu. Štaviše, danas ljudi na pomen da smo najstariji, uz blagi podsmeh uglavnom samo odmahuju rukom ili čak prave viceve, a to i jeste jedna od vrlina iskričavog srpskog duha. S tim u vezi, hoću da verujem da će ovakve nenaučne teorije kao svako pomodarstvo doživeti sudbinu brzog zaborava.

Nekada su promocije srpskih “autohtonista” održavane u pregrejanoj sali onovremenog Doma vojske Jugoslavije, nekadašnje “kovačnice” bratstva i jedinstva naroda i narodnosti, koji je 90-ih, tokom sveopšte nacionalne dezorijentacije, skliznuo u opskurni nacionalizam i veličanje pseudonauke. I, dodajmo, bivale su propraćane gromoglasnim ovacijama. Sada, međutim, pseudoistoričari su spali na to da svoje teorije izlažu pred malobrojnim pojedincima u zabačenim domovima kulture po beogradskim predgrađima. Ili, još gore, doživeli su da ih izbacuju iz lutkarskog pozorišta u Nišu jer su - valjda zbog preterane blagoglagoljivosti i potpunog odsustva smisla za sažeto izražavanje - prekoračili predviđeni termin. O ovome su se vajkali u svome glasilu Glas Serbone br. 8. Pesnik bi rezignirano i patetično prozborio: “Sic transit gloria”.

Radivoj Radić