Hajdegerova deca

Štampan – praktično odmah nakon izvornog, Galimarovog izdanja – u dragocenoj ediciji „Gral”, koja ovdašnjem čitalaštvu predstavlja manje poznate književnosti i manje poznate pisce tzv. velikih književnosti, ovaj kratki roman s autobiografskim elementima delo je doskorašnjeg glavnog urednika pariskog „Figaroa” i Miteranovog i Širakovog zapaženog biografa. Pomenute činjenice nemaju tek marketinški, nego i određen interpretativni značaj, budući da je potpunije čitalačko razumevanje Amerikanca, reklo bi se, moguće uspostaviti tek u difuznom međuprostoru memoarske (auto)fikcije, publicistike i alternativne istorije svakodnevnog života.

Žizberova lično intonirana ispovest o odrastanju u senci Drugog svetskog rata, blokovskih podela i poslovične adolescentske netrpeljivosti prema ocu dovedena je, naime, u dosluh s tektonskim pomeranjima civilizacijsko-kulturoloških odnosa i predstava, što za posledicu ima na izvestan način dirigovanu krizu ličnosti, uzaludno angažovanih u pokušajima opiranja velikim mehanizmima modernoga doba. Moguća zanimljivost ove knjige počiva upravo u izazovu sažimanja i prevladavanja književnih opštih mesta i kulturoloških stereotipa u susretu s nesumnjivo autentičnim intimnim podsticajem za pisanje. Franc-Olivje Žizber nije se, međutim, opredelio za beletrističku inovativnost već za egzistencijalnu verodostojnost, a to znači da se njegova pripovest čita s pomalo starinskim patosom poverenja u pripovedanje i njegovu saobraznost činjenicama i autentičnom doživljaju stvarnosti. Stoga se kazivanje o kolopletu kulturnih i etničkih identiteta, u okviru kojega se odigrava ogledalska istorija očevog bežanja od američke ka izabranoj nemačko-francuskoj, odnosno evropskoj pripadnosti i sinovljeva simetrično obrnuta reakcija, s (anti)klimaksom konačnog suočavanja s jevrejskim porodičnim korenima, na prvi pogled i na manifestnoj ravni naracije doživljava kao politički korektna povest što, umesto u prihvatanju ili odbacivanju sveprisutne amerikanizacije, svoj završetak ima u katarzi koja sjedinjuje opšte i individualno iskustvo savremenosti.

Prikriveni smisaoni vrhunac priče smešten je ipak u nekonvencionalnijem prostoru psihološkog otkrovenja da porodično nasilje ne znači neminovno i odsustvo ljubavi i da su zato bes i ljutnja rđav alibi za (ne)suočavanje s onim što izmiče socijalnim regulama i običajima ovog ili onog vremena. Isuviše, čini se, štur u prikazivanju unutrašnjih svetova junaka i dobrim delom shematičan u slikanju njihovih međusobnih antagonizama, Žizberov roman na arhetipsku temu mogućeg i prizivanog oceubistva svoju književnu osobitost doseže možda baš tu, u jedva uočljivom polju divergencije ili mimoilaženja kolektivno priznatoga i poželjnoga i individualno spoznatoga i društveno neukalupljivoga. Ispravno je, drugim rečima, i to Amerikanac i pokazuje na nivou fabule, uobičajeno verovanje da nasilje rađa nasilje, pa tako očeva trauma učešća u normandijskom iskrcavanju kao neizbežnu posledicu ima dugotrajnu violentnost u krugu porodice. Ali ova analogija između istorijskog i privatnog zla ima i svoje drugo, skriveno lice koje nije tako jednostavno prepoznati i odrediti, budući da je povezano s pitanjima moralnih imperativa, slobode i nužnosti, opšteg i pojedinačnog, a u tom području uzroci i posledice neretko zamenjuju mesta, tvoreći svojevrsni začarani krug u kojemu prestaju da važe uobičajene odsečnosti i odelitosti.

Otuda simbolička formula romana po svoj prilici nije u transparentnoj hegelovsko-spinozističkoj kontroverzi kao izborno-koncepcijskom izrazu antagonizma na magistralnoj relaciji otac – sin, već je to upravo ona uzgredno nabačena, izjednačujuća slika njih dvojice kao jednakopravne „Hajdegerove dece” koja tvrdoglavo odbijaju iskorenjenost koju nameće savremeni svet i čeznu da osete „blizinu zemlje” u njenoj zasnivajućoj i izmirujućoj izvornosti. Pa onako kao što hajdegerijansko nasleđe odlikuje imanentna i nerazrešiva protivrečnost između čistog i ideološki instrumentalizovanog mišljenja tako i ova središnja metafora poluautobiografskog romana Franc-Olivjea Žizbera ima svoje ironijsko naličje koje posredno ukazuje na iluzornost naših nastojanja da svoje postojanje uobličimo mimo socijalno-političkih i rodnih zadatosti, ali i na našu neotklonjivu potrebu da mislimo i delamo kao da je to ipak moguće.