Brakovi građanske hrabrosti

Čuvena priča da se svaki brak raspada ili zapada u krizu sedam godina posle venčanja, u Hrvatskoj ima dodatnu statistiku. Brakovi ne samo što se raspadaju, nego se sve teže sklapaju. Ako se i sklope, u obzir dolaze uglavnom pripadnici iste nacije i veroispovesti, a crkva je postala glavni matičar zaljubljenih parova.

Pre petnaest godina u zemlji sa jedva četiri i po miliona stanovnika sklopljeno je 28 000 brakova, ove godine hiljadu manje. Dve trećine zajednica muškaraca i žena proglašeno je brakom po crkvenom obredu većinske Rimokatoličke crkve u Hrvatskoj, a jedva tridesetak odsto parova odlučilo se za građanski brak. Pre prvih višestranačkih izbora i početka vlasti Hrvatske demokratske zajednice pokojnog predsednika Franje Tuđmana, ovde je 1990. godine sklopljeno više od hiljadu i po tzv. „mešovitih” brakova između Hrvata i Srba. Petnaest godina kasnije brojka se tačno tri puta smanjila. Objašnjenje je matematički, statistički, za neke i logički razumljivo. I Srba je, kažu, u Hrvatskoj danas tri puta manje, pa se ne treba čuditi što se Hrvati ne žene Srpkinjama ili se Hrvatice na udaju za Srbe kad je u zemlji zavladala akutna nestašica mlada i mladoženja iz ove nacionalne zajednice.

Podrazumeva se da ovako arogantna logička jednostavnost ne trpi ni najbezazlenije hipoteze, a kamoli pitanja tipa da li bi „kombinovani” brakovi u Hrvatskoj bili češći da su Srbi ovde danas prisutni u meri u kojoj su to bili pre vlasti Franje Tuđmana i hrvatsko-srpskog rata. Reč je o pretpostavci koja se odnosi samo na fizičku, nipošto političku, versku i nacionalnu prisutnost najneomiljenije nacije u Hrvatskoj. Ako se ovo hipotetičko pitanje postavi, situaciju spasava misteriozna formula „političke korektnosti”. U Hrvatskoj ovaj pojam ne znači ono što znači u ostalim zemljama gde politička korektnost, primera radi, sprečava pripadnike britanskog, italijanskog ili japanskog parlamenta da u jeku ozbiljnih debata izgube nerve i izvređaju pripadnike drugih političkih stranaka.

Politička korektnost u domaćem podneblju ima snažne nacionalne i verske korene, a dnevna politika samo ih je nevešto omotala u proziran celofan svakodnevnih odnosa među ljudima. Politička korektnost, konačno, ima i poseban vid praktičnog ulaganja u budućnost, a to su „mešoviti brakovi”.

Priča o njima u Hrvatskoj ne počinje od uzajamne sklonosti dva ljudska bića, nego od komplikovane mreže zaobilaženja predrasuda, stereotipa i tabua. Qubav se najpre spotakne o tradicionalnu roditeljsku rečenicu: “Odluka je tvoja, ali znaj da će me otjerati u grob, a tebe progoniti do smrti!” Ako se neko od roditelja i smekša, to samo znači da Srpkinja mlada mora da se venča u katoličkoj crkvi, a mladoženja Srbin treba da se ponaša kao ateista. U Zagrebu se ovaj „problem” rešava daleko jednostavnije, ali i sa više hipokrizije nego u mestima koja su neposredno osetila prethodni rat, poput istočne Slavonije, Dalmacije, Dalmatinske zagore. I Katolička i Pravoslavna crkva u Hrvatskoj nastoje da pokažu kako se, otkako je crkveni brak ovde izjednačen s građanskim, nije povećao broj svadbenih crkvenih obreda. Mada stvarnost iz dana u dan pokazuje suprotno, na Kaptolu tvrde da je broj crkvenih venčanja isti kao što je bio i pre devedesete godine, što treba shvatiti kao neubedljivu crkvenu „pohvalnicu” hrvatskim katolicima koji su se i u vreme „crvenoga mrakobjesja” (izraz pokojnog Tuđmana) venčavali u crkvama. Ipak, priznaje se da su hrvatsko-srpski brakovi sklopljeni u crkvi veoma retki.

Češći su kad je mlada Srpkinja pravoslavne vere, jer ona tada preuzima rimokatoličku veru budućeg supruga. S mladoženjom Srbinom pravoslavne vere ima više problema. Da bi se venčao u katoličkoj crkvi u Zagrebu potreban mu je dokaz da je kršten u pravoslavnoj crkvi. A u Srpskoj pravoslavnoj opštini u Zagrebu takva dokumenta ne žele da izdaju jer se preko muškaraca pravoslavne vere, kako kaže arhijerejski namesnik i prvi paroh crkve Svetog Preobraženja u Zagrebu Milenko Popović, ipak zadržava verski identitet. Pravoslavna opština u Zagrebu ima veoma bogato neprijatno iskustvo sa izdavanjem krštenica, koje nije od juče. Pre desetak godina, njihovu kancelariju u zagrebačkoj Ilici opsedali su roditelji koji su želeli potvrdu da su njihova deca krštena u pravoslavnoj veri. Potvrda se izdavala „u svrhu upisa na rimokatolički vjeronauk” i tada je koštala dvadeset kuna. Bilo je to vreme kada kaptolski kler nipošto nije želeo da bude optužen za prisilno „prekrštavanje” ili prisilno upisivanje pravoslavnih mališana na rimokatoličku veronauku.

U zemlji sa 97 odsto Hrvata rimokatoličke vere lako je, međutim, zamisliti kako se osećaju deca koju roditelji ne šalju na inače fakultativnu nastavu veronauke u osnovnim državnim školama. Tih su godina bila moguća samo dva objašnjenja, a sa stanovišta nacionalne i konfesionalne većine jedno je bilo strašnije od drugog. Roditelji takve dece su ili Srbi ili ateisti, pa je svoje mališane najbolje držati što dalje od njih. Mladoženja pravoslavne vere koji se danas venčava u katoličkoj crkvi u Hrvatskoj mirno može da spremi dvadeset kuna koje bi inače potrošio na krštenicu. U prvostepenom međubiskupijskom sudu u Zagrebu priznaju da se potrebna potvrda Pravoslavne crkve prećutno zaobilazi. Roditeljima ili kumovima mladoženje veruje se na reč ako potvrde da je kršten u pravoslavnoj crkvi, pa nema prepreka da svoj verski život nastavi u Katoličkoj crkvi i braku sa suprugom Hrvaticom i rimokatolkinjom. Naivni bi rekli, ljubav je slepa... Inače, rimokatolički župnici u Hrvatskoj su u ulozi matičara najzaposleniji u zagorsko-krapinskoj i zadarskoj županiji, gde se od ukupnog broja brakova oko osamdeset odsto sklopi u lokalnim crkvama. Najmanje crkvenih brakova sklapa se u Istri, jedva pedeset odsto.

To je ono što se zna i čime se ponose svi domaći vernici i kler većinske crkve u Hrvatskoj. Ono što je manje poznato jeste činjenica da je od kraja Drugog svetskog rata, od 1945. godine pa do novog rata 1991. godine, na čitavom području nekada zajedničke države sklopljeno oko milion nacionalno mešovitih brakova. Iz njih je rođeno više od osam miliona dece. Trebalo bi zaista mnogo ljudske, a nimalo političke korektnosti, da takve ljude posle petnaest godina neko pita kako su i koliko im se život u međuvremenu promenio.