Diks

Umetnički paviljon na Kalemegdanu uneo je u svoje anale još jedan značajan termin: izložbu grafičkih radova nemačkog slikara Ota Diksa, velikana klasičnog perioda moderne umetnosti prve polovine prošlog veka. Do realizacije ove izložbe, kojoj se po značaju teško može približiti bilo koja druga unazad duže vremena, došlo je zahvaljujući Institutu za veze sa inostranstvom u Štutgartu, Geteovom institutu u Beogradu i trudu ekipe iz kalemegdanske “Cvijete”.

Čak i najveći galerijski prostor u Beogradu mogao je da primi samo fragmenat velikog opusa jednog od najplodnijih stvaralaca evropske moderne umetnosti HH veka. Izložba obuhvata deo Diksovog grafičkog opusa iz prvog perioda njegovog stvaralaštva, sa akcentom na radovima iz perioda 1920 – 1924. godine, o čijem sadržaju govori njen naziv: “Socijalna kritika”.

Oto Diks (1891 – 1969) svedok je i protagonista burnih događanja u Evropi s početka minulog stoleća, koja su se duboko odrazila u umetnosti. Ovaj mladić iz Tiringije savremenik je velikana moderne umetnosti kao što su Šmit Rotluf, Kandinski, Bočioni, Matis, Vlamenk, Ruo i drugi. Na njegove oči rađali su se “pravci” u slikarstvu posle impresionizma, kubizam, ekspresionizam, fovizam, futurizam, dadaizam. Otud se u njegovom delu može naći “od svega po malo”, ali najviše od ekspresionizma. To što se Diks danas smatra vrhunskim predstavnikom upravo tog umetničkog smera, nije bila stvar njegovog slobodnog izbora koliko odraz reakcije globalne stvaralačke svesti umetnika na više nego sugestivnu stvarnost onog vremena koje je obeležio Prvi svetski rat i njegove posledice, najjače izražene u pomenutim dvadesetim godinama veka. Diks je kao nemački vojnik preživeo paklene godine, od 1914. do 1918. Ništa manje nisu ga se dojmile ni sledeće, posleratne godine koje su tek pokazale da u svetu više ništa nije isto...

Lišen mladalačkog estetskog utopizma, Diks se, pod odveć teškim dojmom preživljene svetske kataklizme, poveo za osećanjima čija je mučna, strahotna težina tražila izraz. Grafički crteži koji su tada nastali reflektuju jezive prizore ratnih događanja i efekte njihove fizičke, psihološke i moralne destruktivnosti. Drugi deo tih grafika tematizuje mučnu stvarnost posleratnog vremena i, socijalno i etički gledano, biva teža od samog rata. Sa mentalitetom umetnika germanskog porekla i tipično gotskom sklonošću prema naturalizmu, Diks bira svoje motive, ne zazirući od brutalnih prizora kakve stvaraju pomahnitale “sile zla”: žive mrtvace i stvarne leševe sa tragovima zverske izopačenosti ljudske svesti. Sa istom pasijom, Diks registruje ambijent posleratnog “vremena tranzicije” kojim gospodare demoni mahnite, otuđene ostrašćenosti preživelih, ogrezlih u glibu korupcije, kriminala, bluda, populističke raskalašnosti u eskalaciji najnižih strasti. Tu je predstavljeno ono stanje opšte moralne hipokrizije posleratnog društva, zašta smo mi, posle našeg “događanja stvarnosti” u nedavnim devedesetim, najbolja publika, sa najviše mogućnosti prepoznavanja i saosećanja.

Diksov grafički stil je originalan, prepoznatljiv po svom izrazito ekspresionističkom antiestetizmu. Stav Diksa da stvarnost čiju sliku daje, nije spojiva ni sa kakvim metijerstvom i artificijelnšću, razumljiv je po prirodi stvari. Wegov “jezik” pripada likovnoj figuraciji koja u silini osećanja i izraza ne preza od deformacije oblika predstavljenih predmeta i naročito ljudskog tela. Grafički potez Diksov u svojoj žustrini ostavlja utisak proizvoljne, nepredvidljive naglosti. To je jedinstven grafički “rukopis”, rustičan, testerast i “bodljikav”, kao satkan od trnja...