Cela iz tri – četiri dela

Ova interesantna Antologija nove kratke priče Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Srbije i Crne Gore (Vidi naslov teksta!) na različite načine je, moglo bi se kazati, poučna za čitaoce i moguće tumače. Ako bismo, recimo, pohitali da kažemo da su u njoj objedinjene reprezentativne prozne tvorevine eks-ju autora rođenih sedamdesetih, to ne bi moglo da bude sasvim i do kraja tačno. Iako su, naime, pripovedači tzv. posleratnog senzibiliteta ovde zaista objavljeni u koricama istog izdanja, oni su u isti mah i jasno podeljeni u nacionalno/državno omeđene odeljke (s izuzetkom Srbije i Crne Gore, naravno), od kojih svaki ima i svog nadležnog urednika, odnosno “selektora” (Šejla Šehabović, Olja Savičević – Ivančević, Jelena Angelovski), dok je zajednički koordinator projekta (Srđan Papić), po svemu sudeći, imao tek ovlašćenje da se pobrine o tehničko-organizacionim aspektima celog poduhvata.

Trezvenost i pragmatičnost onih koji su na početku državnog raspada bili mahom adolescenti uočljiva je u još nekim detaljima i gestovima, poput diplomatski neutralne opaske o tome da je pokretačka namera projekta bilo “povezivanje i međusobno upoznavanje pisaca kratkih priča sa prostora Zapadnog Balkana koji se koriste međusobno razumljivim jezicima”, ili pak svojevrsnog sporazuma na paritetnoj osnovi o tome da “svaka od zemalja-učesnica ima pravo na predstavljanje sa po četiri autora”, kao i “približno jednak prostor za tekstove”. Radi se, uostalom, o “nelinearnoj” i “hipertekstualnoj” internet-generaciji čija je “vebografija” često opsežnija od stare dobre bibliografije, i čija su lična i profesionalna interesovanja (publicistika, pop-rok muzika) gotovo jednako tako izrazita kao i opredeljenje za samu književnost u užem značenju reči.

Za razliku od već uveliko “konzumirane” FAK-poetike, koja je podrazumevala nadgeneracijsku izmešanost (uprkos relativnoj nadmoći generacije šezdesetih) i “vruću” performans estetiku “živog” čitanja i neposrednog susretanja s publikom, ali i esnafskim istomišljenicima s različitih strana novih granica, ovde smo, dakle, suočeni sa svojevrsnom “kul” estetikom “tehnokratski” programiranog čitanja i virtuelnog susretanja u striktno omeđenim generacijskim granicama, bez interferentnih iskušenja i bez suvišnog rasipanja energije i patosa. Na izvestan način to je primetno i u samoj prozi ovih samosvesnih mladih pisaca, u kojoj su rat i traumatična prošlost prisutni najčešće kao pozadina i podtekst (L. Begagić, A. Pisac, V. Bulić) ili pak kao predložak za humorističko-parodijsko i groteskno odmicanje (Š. Šehabović, M. Vidojković, S. Papić). “Treba zaboraviti... ono što se zaboraviti mora i sjećati se onoga čega se sjećati mora. To je princip na kojem počivaju velike nacije i velike ljubavi”, glasi jedna od retkih eksplicitnih poenti u ovoj knjizi koja bi mogla da posluži možda i kao neka vrsta generacijskog minimalističkog slogana od nevolje.

Ekonomičnost – imaginativna, žanrovska, stilska, afektivna – to je, čini se, glavno i ujedno jedino zajedničko obeležje tako raznolikih kratkih priča štampanih u zbirci Na trećem trgu. Stasavajući u svedenim, neretko i skučenim opštim i konkretnim prilikama, autori generacije sedamdesetih svedenost su u izvesnom smislu prihvatili kao neumitnu pretpostavku gledanja na svet i na samu literaturu. I tamo gde se na prvi pogled susreće s naglašenom osećajnošću ili čak patosom (I. Đikić, M. Simić, J. Uljarević), odnosno fantastički oslobođenom (Z. Lazić) ili retro-arhajski mimikrijskom (E. Halilović) uobraziljom, čitalac će vrlo lako zapaziti sklonost ka obuzdavanju i (samo)kontrolisanju kao izraz jednog dobrim delom ovovremenski kompulzivnog senzibiliteta. Izvesna oporost koja proizilazi iz ovakvog sticaja okolnosti ne znači pri tom obavezno manjak i gubitak. Kao što i pokazuju najuspeliji naslovi ove izrazito urbane proze, slengovsko-žargonska matrica i ironijska jetkost kao njena gotovo poslovična obeležja u valjanom odnosu mogu da budu i te kako delotvorna sredstva sugestije svega onoga što je sklonjeno ispod njihove prividne okorelosti. To nešto prikazuju, i o njemu pripovedaju, doslovce sve priče obelodanjene Na trećem trgu.