Mape masovnih grobnica

Novi zakon o istorijskom pamćenju, koji je u pripremi, nalaže državnim institucijama da živim rođacima nestalih u građanskom ratu i frankističkim represalijama omoguće pronalaženje njihovih grobova i identifikaciju. Zakon predviđa izradu mapa masovnih grobnica. “Asocijacija za obnovu istorijskog pamćenja” do sada je pronašla, otkopala i potomcima predala ostatke 905 osoba, ali pouzdane studije govore o broju od najmanje 90 000 republikanaca stradalih u toku građanskog rata i u prvim godinama posle njega. Istoričari i udruženja stradalih su otkrili više od 100 grobnica, ali upozoravaju da je istraga tek počela.

Bilo je “izvedenih u šetnju”, streljanih po jarkovima ili nasred polja. Neke od žrtava su same morale da iskopaju svoju raku. Mrtvi, u političkim represalijama pokrenutim posle rata od strane frankističkih vlasti, posebno po selima, bili su žrtve osvete, ponekad iz porodičnih i ličnih razloga, ili iz čiste zavisti. Nedostatak dokumentacije i tabu-tema o nestalima stvorena terorom diktature sprečavaju istoričare da utvrde njihov broj i mesta gde su sahranjeni. Svedočenje potomaka i živih svedoka biće glavni izvor informacija za izradu mapa zajedničkih grobnica.

Opštinski registri, presude vojnih i prekih sudova koje je Franko uveo posle 1936. i grobljanske knjige, mesta su gde je frankistička osveta ostavila svoje brojke. Hispanista Pol Preston računa da broj mrtvih u poslednjim godinama rata i u prvim diktature može da dostigne 180 000. Istoričar Santos Hulija govori o najmanje 90 000 streljanih, a na osnovu studija urađenih u 36 oblasti; “Spisak ‘izvedenih u šetnju’ (ubijenih po jarkovima i na poljima bez suđenja) predstavlja samo trećinu od realnog broja”, piše Hulija u knjizi “Žrtve građanskog rata”, u kojoj govori o žrtvama na obe zaraćene strane. Da bi se došlo do potpune istine, treba razgovarati sa onima koji su u svemu učestvovali ili sa svedocima, kao i sa potomcima ubijenih.

Oslanjajući se na ova svedočenja, “Asocijacija za obnovu istorijskog pamćenja” i ostala udruženja otvorili su 98 grobnica u kojima je pronađeno 905 žrtva. Posle pet godina rada na otkopavanju grobnica, potpredsednik Asocijacije Santjago Masijas se ne usuđuje da govori o konačnom broju. “Ono što znamo, to je da u delu zemlje koji je kontrolisao Franko do kraja 1937. može da se pronađe jedna grobnica po naseljenom mestu. Najmanje!” U narednim nedeljama Asocijacija će započeti otkopavanja u selima kraj Toleda.

Novi zakon nalaže autonomnim oblastima i opštinama da obavezno lokalizuju grobnice i da izrade “mape terena na kojima se pronađu posmrtni ostaci”. Zakon takođe predviđa da vlada na osnovu ovih mapa izradi “mapu za čitavu špansku teritoriju, koja će biti dostupna zainteresovanim...” Mesta gde se pronađu grobnice biće objekti pod “specijalnom zaštitom”.

Na tim mapama će se u prvom redu naći velike zajedničke grobnice, uglavnom smeštene na gradskim grobljima i velikim naseljima ili na poljima i po selima u okolini, a o kojim postoji dokumentacija. U onoj u Meridi, upravo otkrivenoj prilikom radova na botaničkoj bašti koja se gradi odmah uz groblje, računa se da je sahranjeno između dve i četiri hiljade republikanaca, od kojih je već identifikovano oko 1200. Od 1600 žrtava rata i poratnog perioda, koliko se smatra da leži u zajedničkoj grobnici na groblju u Ovijedeu, poznata su imena njih 1316. Isto se događa sa masovnim grobnicama u okolini Granade (oko 6000 osoba), Badahosu (2000 streljanih u areni za koridu), Malagi (3600 u četiri jame), Teruelu (oko 1000 žrtava), Saragosi, Kordobi, Haenu, Logronju, Madridu (više od 2000 mrtvih na groblju Almudena), u Valensiji...

Santjago Masijas objašnjava da u većini slučajeva “skoro niko ne traži ekshumaciju” (što bi identifikaciju učinilo veoma teškom zbog broja žrtava), već potvrdu da se nestali nalazi sahranjen u toj i toj masovnoj grobnici prema dokumentaciji koja je sačuvana, jer većina jama sadrži tela osuđenih na smrt pred ratnim i prekim sudovima. Kao primer, Masijas navodi vojne arhive iz Galisije u kojima se nalazi mnogo podataka koji “označavaju tačno mesto na groblju gde je žrtva bila sahranjena”.

U delu zapadne Andaluzije, gde su frankisti najpre stigli, nalazi se najviše grobnica. Eksperti takođe govore i o hiljadama mrtvih i sahranjenih duž puta koji vodi od Malage ka Almeriji, gde je bilo streljanja ljudi koji su bežali ka republikanskoj zoni. Poseban slučaj je grobnica u mestu Orgiva (Granada), gde je, prema istoričarima, sahranjeno više od 4000 osoba. Ako se potvrde pretpostavke, to bi bila najveća masovna grobnica ne samo u Andaluziji, već i u čitavoj Španiji. U septembru je počelo otkopavanje oko 3 000 ljudi na groblju u Malagi, sahranjenih u četiri grobnice, otkrivene zahvaljujući Geofizičkom institutu Andaluzije... Različite studije govore da je u Andaluziji streljano oko 40 000 ljudi bez suđenja, a da od tog broja njih 15 000 leži u zajedničkim grobnicama.

U Kataloniji se računa da je više od 90 000 ljudi sahranjeno u 157 zajedničkih grobnica, od kojih je 115 lokalizovano... Baskijska vlada je za istragu o masovnim grobnicama zadužila Naučno društvo Aranzadi. To društvo radi na dva fronta – na prvom, kompletira informacije o svakom nestalom, prilikom čega se pravi video-snimak svedočenja rođaka, a na drugom, pronalazi grobnice i otkopava ostatke. Prema istoričaru Eganji, 2 500 Baskijaca je streljano u ratu i represalijama, 5 000 ih je nestalo, 60 000 ih je prošlo kroz zatvore, a 150 000 (od toga 35 000 dece), otišlo je u emigraciju, ali dodaje da su ove poslednje cifre možda uvećane.

“El Pais”

Prevod: Branislav Đorđević