Od filozofije do geografije

Kapitalni projekti su sigurno jedan od najozbiljnijih instrumenata kulturne politike i oblast u koju bi država najviše morala da investira. Nekako bi bilo uobičajeno da svako, bilo da se radi o Ministarstvu kulture, nauke, Skupštini grada... stavi na sajt sve što je finansirao (tako bi valjda i sami sebe pohvalili) i pošalje nam poruku: to je ono što vredi i iza čega mi stojimo.

Nejasno je zbog čega sve to kod nas ostaje skriveno ili poluskriveno, prepušteno izdavačima da se sami reklamiraju (retko će koji reći nemam kapitalno izdanje, preskočite me) i da nam nude nešto što baš i ne zaslužuje pažnju.

Zbog toga je bilo veoma teško napraviti izbor onoga što predstavlja kapitalno izdanje i što će čitaoci premijerno moći da vide (ili kupe) na ovogodišnjem Sajmu knjiga. NIN je pokušao da uspostavi neke kriterijume i da se pozabavi pre svega onim izdanjima koja su na javnom konkursku Skupštine grada ocenjena kao kapitalna i dobila sufinansirajuća sredstva. Ni to nije išlo bez problema, mnogi koji su uzeli novac ipak nisu izdali knjige. Kada je u pitanju Ministarstvo kulture problem je bio malo veći – konkursa nije bilo, ali se zna da su neka dela ipak dobila sredstva.

Koja i zašto, objasnio nam je Marko Despotović: “Ministarstvo kulture sufinansiralo je veliku monografiju Medijala Srpskog kulturnog kluba i Službenog glasnika i to će biti po prvi put u istoriji srpske umetnosti da se na ovaj način obrađuje ovaj umetnički pravac. Takođe smo sufinansirali izdavanje Rečnika stranih reči i izraza čiji su autori Klajn i Šipka (Prometej, Novi Sad). Aleksandrija iz Novog Sada je od nas dobila novac za ediciju Pisci srpske istorije Radovana Samardžića u četiri toma, a takođe će se na Sajmu pojaviti i treće kolo edicije Skrivena istorija Geopoetike u 10 knjiga. To je kapitalno izdanje koje već tri godine zaredom finansiramo. U izdanju Beogradske knjige pojaviće se Jezički priručnik. Novosadska izdavačka kuća koja se čudno zove “Kitchen&good njooolf” izdaje knjigu koju smo sufinansirali Šaljapin protiv Ajfelove kule Branislava Jatića. Radi se o monografskoj prozi koja se bavi Šaljapinom na jedan veoma fin način i koja svojim kvalitetom zaslužuje da je sufinansiramo i na ruskom jeziku. Kao kapitalno izdanje pomenuo bih i Novi Sad od kuće do kuće Donke Stanić u izdanju Matice srpske. Po našem mišljenju radi se o jednom od najboljih arhitektonskih vodiča kroz Novi Sad.

Veliki deo kapitalnih izdanja koja će se pojaviti na Sajmu nastao je radom naših ustanova koje finansiramo (Narodni muzej, Arhiv...). Radi se o knjigama koje nisu namenjene širokoj populaciji ali su potrebne stručnoj javnosti. Među tim knjigama će se pojaviti Stari slikarski priručnik Milorada Nedića u izdanju Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture i monografija Gradac, Olivere Kandić. To znači da u kapitalna izdanja ubrajamo i monografije, tako da je jedan deo novca otišao na njih. Istakao bih monografiju Spomenik knezu Milošu u Negotinu koju je izdao Portal iz Beograda”, kaže Despotović.

Monografija kao oblik kapitalnog izdanja interesantna je i za Ministarstvo nauke. Pre svega njihovim sredstvima, ali i uz pomoć Sekretarijata za kulturu grada Beograda u izdanju Balkanološkog instituta pojavila se Morača (urednici su Branislav Todić i Danica Popović), vanredna studija o jednom od najznačajnijih manastira srednjovekovne Srbije i najreprezentativnijoj zadužbini jednog ktitora iz bočne linije vladarske porodice Nemanjića. Mada je Morača bila predmet interesovanja istoričara i istoričara umetnosti u prethodna dva veka, o njoj ipak nije otkriveno sve. Zbog toga se povodom 750 godina postojanja manastira otpočelo sa novim istraživanjima čiji su rezultati našli mesto u ovoj monografiji. Pre svega osvetljena je ličnost pomalo zagonetnog ktitora Stefana Vukanovića, a došlo se i do novih rezultata o mogućnostima obnove spoljnog izgleda prvobitne građevine. U ovoj monografiji radovi su napisani po svim naučnim merilima, na moderan način i uz niz novih saznanja.

Ministarstva nauke i životne sredine Republike Srbije potpomogla su i izdanje knjige Fotografija i propaganda 1945-1958. dr Milanke Todić, koju su štampali Književna zadruga iz Banje Luke i Helicon iz Pančeva. U njoj dr Todić posmatra kulturu agitpropa u vreme dominacije socijalističkog realizma i otkriva nam kako je i ovaj vid izražavanja bio pogodan za ideološku propagandu. Elektronsko izdanje knjige napravio je Eutelnet iz Beograda, a objavljeno je zahvaljujući Fondu za kapitalna izdanja Skupštine grada Beograda.

Udruženim snagama Skupštine grada, Ministarstva kulture i Zadužbine Miloša Crnjanskog pred čitaocima će se naći kritičko izdanje Romana o Londonu ispunjeno neophodnim objašnjenjima, različitim verzijama i varijantama na stranim jezicima. Na taj način Zadužbina je nastavila svoj projekat otpočet još 1993. godine – kritička izdanja celokupnog dela Crnjanskog.

Jedan deo gradskih sredstava otišao je i u izdavačku kuću “Filip Višnjić” za projekat pod nazivom Politički spisi Maksa Vebera. O kakvom delu je reč objašnjava nam direktor ove izdavačke kuće Jagoš Đuretić: “Ta knjiga je podržana kao kapitalno delo i samo ime Maksa Vebera je preporuka za to. Radi se o istaknutom misliocu iz oblasti političke sociologije i političke filozofije i jednom od najvećih imena 20. veka. Wegova sabrana dela su kao takva izdata i u Nemačkoj, a mi smo preuzeli njihov izbor. Mislimo da je ovo pravi trenutak da se to izdanje pojavi jer se situacija u potpunosti vratila na vreme koje on obrađuje na svoj provokativni način”.

I Ministarstvo kulture i Skupština grada polagali su velike nade da će se ove godine pojaviti Nikodimov tipik, kao jedno od kapitalnih dela u koje su uložili najveća sredstva još prošle godine. Umesto Tipika, koji nije završen, Čigoja nam kao kapitalno delo nudi Kulturu sećanja Todora Kuljića u kojoj je prikazana teorijska strana izmenjenog odnosa prema prošlosti nakon sloma Hladnog rata.

Za razliku od Čigoje, izdavačka kuća Klio je i ove godine ispoštovala svoje sufinansijere i čitaoce i za Sajam pripremila knjige koje su pre samo dva meseca na konkursu Skupštine grada ocenjene kao kapitalna izdanja. Tako će se na njihovom štandu naći treća knjiga iz serije Privatni život kod Srba u 19. veku (priredili Ana Stolić i Nenad Makuljević) koja obuhvata razdoblje od 1789. godine do početka Prvog svetskog rata. Reč je o epohi koja ima bliske veze sa sadašnjicom, u kojoj su postavljene neke etičke i kulturne vrednosti bliske savremenom čoveku. Kako su one konstituisane, preuzimane iz Evrope, promovisane i primenjivane u ovoj sredini pitanja su na koja ova knjiga želi da da odgovor.

Klio se pojavljuje i sa prevodom Oksfordske istorije biblijskog sveta (priredio Majkl D. Kugan), obimnom studijom koja nudi sveobuhvatan pregled društvenih, privrednih, kulturnih i političkih okvira biblijskog sveta. Na jednom mestu su okupljeni najeminentniji stručnjaci za proučavanje drevnog Bliskog istoka, koji su u posebnim poglavljima osvetlili različite probleme vezane za svet u kome su nastali Stari i Novi zavet. Ne bi trebalo preskočiti ni knjigu Rađanje moderne privatnosti Miroslava Timotijevića, u kojoj autor istražuje ovaj problem u okviru krupnih promena strukture srpskog društva tokom 18. veka i nastanka njegovog građanstva.

Ove godine Rad će se predstaviti sa knjigom Izabrane priče i pesme Edgara Alana Poa, kapitalnim izdanjem na 1000 stranica u kome su po prvi put na srpskom jeziku objavljene sve Poove priče. Tim povodom Simon Simonović, direktor Rada, za NIN kaže: “U toj knjizi ima više priča koje se prvi put pojavljuju, 14 novih pesama, a za razliku od svih ostalih Poovih izdanja ovo sadrži i njegovu poslednju nedovršenu priču koju je radio pre smrti. Nažalost, jedan član gradske komisije za kapitalne projekte ne pročitavši zahtev koji je Rad uputio, odstranio nas je i iz same mogućnosti da se razgovara o ovom projektu iako je Rad prošle godine objavljivanjem Don Kihota na najbolji mogući način pokazao kako se objavljuju kapitalna dela. Uvereni da se radi o kapitalnom delu obratili smo se Ambasadi SAD i oni su nas finansijski pomogli u objavljivanju ove za srpsku kulturu važne knjige”.

Paideia je i ove godine nastavila sa svojom kapitalnom edicijom Aristotelovih dela i za ovogodišnji Sajam nam pripremila Aristotelovu fiziku u prevodu Slobodana U. Blagojevića koji je autor dodatnih komentara i napomena. Koliko je to obiman i težak posao možda najbolje svedoče reči prevodioca: “Aristotelov tekst ne može se prevesti ukoliko se ne razume u svom često skrivenom metafizičkom naboju. Tekst je impliciran i zatvoren, sasvim u skladu sa anegdotskom Aristotelovom porukom Aleksandru da se ne mora brinuti o navodnoj profanaciji zbog objavljivanja Metafizike jer tekst ionako mogu razumeti samo oni koji su upućeni slušaoci, a da za ezoterijsku okolinu on nužno ostaje enigma”.

Aristotelova Fizika (čije je izdavanje potpomogao Sekretarijat za kulturu) je kapitalno delo namenjeno određenom broju pre svega stručno opredeljenih ljudi, ali zato Paideia svojoj čitalačkoj publici nudi još jedno kapitalno delo koje bi trebalo da bude prihvatljivo za sve: Sabrana dela Konstantina Vaginova, u kome se na skoro 800 strana nudi uvid u poslednje poglavlje “peterburškog teksta” klasične ruske književnosti.

Široj javnosti ne baš poznat izdavač NNK Internacional ove godine će se na Sajmu knjiga predstaviti sa nekoliko kapitalnih izdanja od kojih se Rečnik biljaka našao na listi za sufinansiranje od strane Skupštine grada, kao i sa edicijomesejaVladimira Nabokova, koji su njegov osvrt na dela zapadnoevropske književnosti (Eseji: Prusti Kafka, Ostin i Dikens, Flober, Servantes...) i ruske književnosti (Eseji: Dostojevski i Gogolj, Turgenjev i Čehov, Tolstoj i Gorki).

Iz svoje ponude izdavač nam posebno preporučuje Strast prema matematici Kliforda Pikovera jer: “Suočen s potrebom društva da se nove generacije odgajaju s matematičkim obrascima i pojmovima koji su, još juče, bili nepojmljiva enigma i za najveće umove naše civilizacije, a danas tim dostignućima funkcioniše gotovo sve što nam omogućuje normalan i udoban život, Pikover je posegao za načinom koji i najveće skeptike oslobađa od straha prema novoj tehnologiji i matematiku pretvara u pravog “ kućnog ljubimca”. Ovaj odvažni mudrac je sačinio knjigu koja nam limese, logaritme, ultidiomenzionalnu geometriju, teorijuskupova, račun verovatnoće čini tako dostupnim i čitljivim kao da su osnovne računske radnje s kojima su se naše bake dovijale na pijacama. Strast prema matematici je stoga postala kapitalna, nezaobilazna odrednica za sve misleće ljude u našoj uzavreloj civilizaciji”.

Izdavač koji je već uveliko izašao iz okvira zakona i propisa – Službeni glasnik, na Sajmu knjiga će se predstaviti sa dva kapitalna izdanja iz oblasti naučnog delovanja. Knjiga Savremene demokratije predstavlja kulminaciju i kritiču sintezu autorovog (dr Vučina Vasović) dugogodišnjeg bavljenja problemima demokratije i uporednih političkih sistema. “Pored obimne uvodne studije u kojoj su data opšta razmatranja osnovnih principa, vrednosti, institucija, procedura, pretpostavki, uslova i determinanti savremene demokratije, knjiga se bavi sa četiri velika sistema zapadne demokratije. Kao prvi tom dvotomnog sintetičkog istraživanja savremenih demokratija, ona obuhvata opis, analizu i tumačenje američkog prezidencijalizma, britanskog parlamentarizma, francuskog semi-prezidencijalizma i nemačkog kancelarskog sistema. Svaki od njih je detaljno kritički analiziran: njegovo poreklo, evolucija, karakteristike, problemi sa kojima se suočava i perspektive daljeg razvoja. Sve je to dato u kontekstu određene političke kulture i tradicije, istorijskog i društvenog miljea, kao i mesta u savremenom svetu”, kaže za NIN urednik dr Ilija Vujačić.

Knjiga Politička teorija dr Vojislava Stanovčića (prvi od tri toma pripremljena za objavljivanje) predstavlja kapitalno i sintetičko delo savremene politikologije, koje karakteriše sistematičnost, dubina uvida, analitičnost, kritičnost, obuhvatnost i enciklopedičnost. Ona predstavlja jedinstveni pokušaj u našoj politikologiji da se u svetlu ostvarenih dometa političke teorije na početku 21. veka pruži iscrpan kritičko-analitički pregled glavnih problema, shvatanja, ideja i ključnih dilema političke teorije od antike do danas, a posebno kontroverzi i rasprava u 20. veku.

Plato će se na Sajmu predstaviti knjigom U bogorodičinom vrtu Saše Brajović, koja je još prošle godine ocenjena kao kapitalni projekat na konkursu Skupštine grada. Knjiga predstavlja Boku Kotorsku kao metaforu Bogorodičinog vrta na zemlji. Zbog velikog broja crkava, oltara, slika, skulptura, pesama i proznih dela, kao i drugih formi pobožnosti prema Bogorodici, Bokokotorski zaliv se prikazuje kao celina koju je oblikovala posvećenost Bogorodici. Proslavljanje Bogorodice u Boki Kotorskoj, dosad sintetički neobrađeno, predstavljeno je kao sveobuhvatan fenomen kroz koji se može sagledati celokupna društvena istorija ovog područja. U knjizi se prati razvoj Bogorodičinog kulta od srednjeg veka i renesanse i, posebno, njegovo cvetanje u baroku. Pažnja je usmerena na kreatore Boke kao Bogorodičinog kraljevstva: humaniste, sveštenike, religiozne redove, članove bratovština, pojedince-mecene.

Takođe, Plato nam nudi i dva kapitalna prevedena dela. Enciklopedija mitova i mitologije, Feliksa Girana i Žoela Šmita koncipirana je kao istorija mitologije svih velikih civilizacija i takođe kao rečnik od 1300 odrednica kojima se otkrivaju legende, bogovi i heroji. Osobenost ovog dela je u njegovoj sveobuhvatnosti i pristupačnosti. U tom pogledu ono popunjava znatnu prazninu u domaćoj i prevodnoj literaturi na ovu temu. Veliki kućni medicinski priručnik, Dejvida Goldmana i Dejvida Horovica prati napredak medicine do današnjih dana. Sadrži standarde američkog i britanskog lekarskog društva. Koristeći jasan tekst, razumljiv i za medicinski needukovane osobe, objašnjava kako funkcioniše telo, postupke za tumačenje simptoma, opisuje kako i zašto dolazi do bolesti, pruža osnovne pojedinosti o savremenim dijagnostičkim testovima i najmodernija otkrića iz oblasti medicine.

Knjiga koja će mnogima biti interesantna stiže iz Geopoetike, a njeno objavljivanje je pomoglo Ministarstvo kulture, To su Putopisni dnevnici Miće Popovića, u kojima se naš čuveni slikar pojavljuje i kao pisac. Popović nije insistirao da putopisni dnevnici ikada budu objavljeni, ali je porodica procenila da bi povodom desetogodišnjice smrti bilo prigodno na ovakav način obnoviti uspomenu na jednu svestranu autorsku ličnost. Slikar je dnevnike sa putovanja (Kina, Tajland, Indija, Iran, Meksiko, Španija i Amerika) vodio i ilustrovao u periodu od 1971. do 1981. godine. U njima čitaoce vodi od epohe drevnih indijskih hramova do izložbi pop-arta i nastupa konceptualnih umetnika u Wujorku početkom osamdesetih godina. U prilici smo da u ovim dnevnicima sa preko dve stotine crteža, osim o likovnoj umetnosti i arhitekturi, čitamo i o geografiji, religiji, politici, istoriji, arheologiji, kulturi ishrane i stanovanja, o sportu, dokolici i saobraćaju... O svemu što sačinjava ljudski život. Pripremu za objavljivanje i konačnu redakciju rukopisa izvršio je Jovan Popović, sin Miće Popovića.

Takođe, Geopetika nam nudi i Istoriju ljubavnica Elizabete Abot, počasnog gosta ovogodišnjeg Sajma. Sredstva za troškove prevoda knjige dala je Canada Council for the Arts. To je raskošno putovanje kroz vreme i prostor, od antike do današnjih dana i od Dalekog istoka do Južne Amerike. Vodiči na ovom putovanju su zapravo likovi sedamdesetak ljubavnica koje nam svaka ponaosob, kroz reči Elizabet Abot, pričaju priče iz svojih ličnih zbirki sastavljenih od njihovih hiljadu i jedne noći. Među njima su (Sulejmanova) Rokselana, Pokahontas, Madam de Pompadur, Hana Arent, Eva Braun, Glorija Svanson, Marija Kalas, Merilin Monro, Kamila Parker-Bouls...

Zavod za udžbenike, posle Drine (2005), monografijom Morava (2006) nastavlja seriju kapitalnih izdanja o velikim geografskim objektima na srpskom tlu. Knjigu je napisalo 19 autora, najeminentnijih geografa, istoričara, etnologa, muzikologa i istoričara književnosti (Petar Vlahović, Slobodan Remetić, Andrija Veselinović, Qiljana Gavrilović i dr.).

U biblioteci Biografije, koja popunjava veliku prazninu u srpskoj istoriografiji, ove godine svoje naučne biografije dobile su još dve ličnosti: Đurađ Branković (Momčilo Spremić) i Jakov Ignjatović (Duško M Kovačević).

U istoriografskoj biblioteci Jazon ova izdavačka kuća objavila je četiri knjige. U Portretima srpskih vladara (IX-XII) Tibor Živković je opisao, na osnovu najnovijih istoriografskih saznanja, vladare Raške, Zahumlja, Bosne i Duklje, iz vremena koje je prethodilo Stefanu Nemanji. U Državi srpskih despota Andrija Veselinović je opisao poslednju fazu razvoja srednjovekovne državnosti kod Srba. Nenad Makuljević je u Umetnosti i nacionalnoj ideji u XIX veku za predmet svog rada izabrao sistem evropske i srpske vizuelne kulture u službi nacije. U istoriografiji srpske umetnosti 19. veka problem nacionalnog uočen je u sintetičkim delima koja su bila posvećena razvoju srpskog romantizma, umetnosti Srbije u prvoj polovini 19. veka, crkvenoj umetnosti u Kraljevini Srbiji i srpsko-vizantijskom stilu u srpskoj arhitekturi. Darko Ivanović je u knjizi Srpski učitelji iz Habzburške monarhije u Srbiji (1804-1858) osvetlio jednu veoma važnu, a do sada zapostavljanu temu, koja može dobiti na značaju kada god se govori o bilo kakvoj reformi srpskih škola, pa i ovoj današnjoj.

Beogradska izdavačka kuća Narodna knjiga predstaviće na Sajmu knjiga Oksfordsku enciklopediju američke književnosti. Radivoje Mikić, urednik izdanja, tim povodom podseća da je prethodni, sistematičan pregled književnosti SAD izašao u nekadašnjoj Jugoslaviji još 60-ih godina prošlog veka i da njihova knjiga stiže u pravom trenutku jer su SAD počasni gost ovogodišnjeg Sajma knjiga u Beogradu. Mikić napominje da će na Sajmu pojaviti dva od šest tomova edicije Najveće kulture sveta, a u ediciji svetskih mitologija Drevni Egipat, mit i istorija.

Izdavačke kuće Logos, Zlatni zmaj i Ukronija predstaviće se knjigom Sećanja Leni Rifenštal. To je priča o ženi koja je u potpunosti proživela 20. vek, od njegovog početka do kraja, sa saznanjem da mu nije naklonjena, baš kao ni on njoj. Jer, njena filozofija i osećanja su osporavali sve vrednosti na kojima se temeljio 20. vek. Zbog toga Sećanje predstavlja jedno stogodišnje rvanje i sudbinu žene koja je ostala stvaralački neostvarena, uprkos sjanim filmovima koje je ostavila iza sebe.

Beogradski izdavač Nevski i podgorički CID će nam predstaviti knjigu Čovek bez osobina Roberta Muzila koji predstavlja roman ideja i trijumf visokog modernizma. To po mnogo čemu jedinstveno i monumentalno delo u tri toma, mada nezavšeno, predstavlja izdavački ali i prevodilački poduhvat zahvaljujući Branimiru Živojinoviću, najvećem živom prevodiocu sa nemačkog jezika.

Čovek bez osobina prikazuje život u poslednjim danima austrougarskog carstva, ali se ne radi o knjizi koja ima zaplet i samim tim nije roman radnje već vrhunski primer romana ideja u zapadnoj kulturi. Teško je pretpostaviti kako je Muzil nameravao da završi knjigu, možda, kao što je jednom sam rekao, usred rečenice, zarezom.

Prometej iz Novog Sada kao kapitalno izdanje čitaocima NIN-a preporučuje novu knjigu Dejana Medakovića Josif II i Srbi, Orion art Stambenu arhitekturu Beograda u 19. i početkom 20. veka od Mirjane Roter Blagojević...