Četiri toma Titovog dosijea – zapečaćena

VALERIJ ŠEPELJOV, ARHIV KOMINTERNE

U utorak 24. oktobra u još postojećem Arhivu Srbije i Crne Gore otvorena je izložba “Tito – Staljin” na kojoj su paralelno o istim događajima dokumente prezentirali arhivi Srbije i Rusije. Poseta je bila gotovo masovna i uglavnom starovremska. Bila je jedna pikanterija: Titovo pismeno pravdanje pred Kominternom zbog navodno nepromišljenog braka sa Lucijom Bauer (Josip Kopinič je pominje pod imenom Elza Kenig), uhapšenom i streljanom krajem 1937. godine i na molbu prvog muža, ministra državne kontrole DDR-a rehabilitovanom 1958. godine. Nije bilo dokumenata koji nisu već poznati našim istoričarima, ni onih koji bi nam rekli nešto novo o Titovoj navodnoj denuncijantskoj ulozi u likvidaciji jugoslovenskog partijskog rukovodstva tridesetih godina u SSSR-u. Ipak, prema svedočenju ruskih arhivara, pod oznakom “tajna” krije se u ruskim arhivama još četiri toma dosijea “Tito”. A među dostupnim dokumentima nema nijednog koji bi potvrdio da je Tito bio saradnik sovjetske tajne policije NKVD. Rusi ne mogu da potvrde ni da je datum njegove smrti lažiran, kako voli da raspreda nauka koju oni rado nazivaju konspiralogija, naprotiv 4. maj 1980. je i za njih pravi datum Titove smrti, kaže u razgovoru za NIN Valerij Šepeljov, zamenik direktora Ruskog državnog arhiva socijalno-političke istorije, koji obuhvata dokumenta KP SSSR i Kominterne, ali ne i specijalne arhive bezbednosnih službi.

U kojoj su meri sovjetske arhive dostupne istraživačima?

- Što se tiče pristupnosti arhivskoj građi, hteo bih da kažem sledeće: do 1991. godine u čitaonici našeg arhiva mogli su da rade Rusi, koji su obavezno morali da budu članovi Partije, da u čitaonicu dođu samo sa sveskom, da u njoj pišu samo sa jedne strane i bili su obavezni da, po okončanom poslu, tu svesku daju saradniku čitaonice koji savršeno nije poznavao materiju i koji je, po slobodnom izboru, mogao iz te sveske isecati. Toga danas nema. Danas može svako doći da radi sa arhivskom građom, sem one koja je pod oznakom “tajna”. Gotovo na svakom partijskom dokumentu je, pri njihovom formiranju u CK KP SSSR bila stavljana ili oznaka “tajno” ili “stroga tajna” ili dokumenti s posebnim stepenom tajnosti o događaju kao što su odnosi sa Jugoslavijom 1949. godine. Dokumenata iz 1948. godine nema, o tome je odlučivalo samo nekoliko ljudi, Staljin, Molotov i to je to... Ne postoji naslednik partijske arhivske građe, to nije ni Komunistička partija Zjuganova. Zakonom o čuvanju državne tajne Rusije propisano je da zato nadležna Komisija uzima dokument iz oblasti odbrane, inostranih poslova, policijskih službi i poziva istraživače iz dotičnog ministarstva da ocene tajnost određenog dokumenta. Oni odlučuju o tome sa kojih dokumenata može biti skinuta oznaka tajnosti. Baš sada se kod nas na tome naveliko radi. Mi čuvamo dokumenta samo do 1953. godine. Dokumenti nastali posle smrti Staljina podeljeni su na dva druga arhiva. Mi trenutno radimo na tome da istraživačima postanu dostupni lični arhivski fondovi Mikojana, Ždanova, to je glavni ideolog Partije Andrej Andrejevič i, zamislite, Nikolaja Ježova.

A fond Tito?

- Nemamo mi fond Tito. Lične fondove kod nas imaju samo naši delatnici i oni što su bili saradnici Lenjina, Marksa i Engelsa. I Trocki, takođe, takvi krupni dokumenti. Kod nas o Titu postoji takozvani lični dosije koji se vodi u fondu 495, opus 277 pod brojem 21. To što je u monografiji uz izložbu je drugi tom u kome se nalazi 297 listova.

Od arhive koja bi se ticala nas koliko je procenata otvoreno?

- Od naših ukupnih arhiva, koje mi merimo po broju predmeta za razliku od vas koji ih merite metrima, samo dva procenta se nalazi u režimu tajne. Što se tiče dokumenata koji se tiču Jugoslavije, imamo osam predmeta od kojih su četiri još pod režimom tajne. Ne znam zašto, ali pod režimom tajne je posebno Titova poseta Staljinu 1945. godine. Kad su ti dokumenti preuzimani iz predsedničkog arhiva, policijske službe su ih pred predaju otpečatile i onda ponovo zapečatile. Šta se tamo nalazi, ne mogu da vam kažem.

Naša javnost se sada dosta bavi policijskim dosijeima iz novijeg doba, pa se u tom kontekstu pominje i jedan kontroverzni detalj iz Titove biografije: njegova uloga u partijskim čistkama tridesetih godina. Ima li u vašoj arhivi dokumenata koji bi nam nešto novo rekli o tome?

- Ne. Tokom današnjem razgovora sa srpskim kolegama rečeno je da dokumenata koji bi potvrđivali Titovu pripadnost NKVD-u – nema. U “ličnom dosijeu” Tita, koji smo već pominjali, nema dokumenata koji bi potvrđivali njegovu vezu sa našim organima.

Ako vi niste u posedu takvih dokumenata, to ne znači da oni ne postoje?

- Ako uopšte može da se pretpostavi da takva dokumenta postoje, mogla bi se jedino naći u arhivu NKVD-a odnosno policijskim arhivima. Jer, u Rusiji postoje i specijalizovani arhivi u koje mi nemamo uvida.