Podgorička skupština je bila volja naroda

Kad vlast nema čvrsto utemeljenje za svoje političke ideje, ona mora naći nešto čime će mobilisati sopstveni narod da ustane na odbranu ideja koje izvorno nisu njegove. Upravo je to pokušaj 6.000 građana Crne Gore, dakle nešto manje od 1 odsto od ukupnog stanovništva, da obaranjem odluka Podgoričke skupštine iz 1918. godine o bezuslovnom ujedinjenju sa Srbijom, i poništenjem Akta o objedinjavanju SPC, Aleksandra Karađorđevića, izdejstvuju šut-kartu za SPC sa njenih poseda. I tako zaokruže tek stečenu državnost. “Nije to prvi put u istoriji da se neke velike odluke naroda i država menjaju, niti je taj pokušaj sporan. Već je vezivanje pitanja Crkve sa Podgoričkom skupštinom nesuvisao posao, jer se ta Skupština nije ni bavila crkvenim pitanjima. A samo igranje sa crkvenim pitanjima je veoma opasan presedan koji pokazuje da se nova vlast u Crnoj Gori uopšte ne obazire na slične presedane, načinjene u njenoj okolini ili najbližoj istoriji”, kaže za NIN akademik Dragoljub Živojinović. Zapravo, tvorci nove crnogorske države i identiteta preduzeli su rizičan posao manipulisanja istorijskim događajima i emocijama naroda. Pravno i istorijski, priča o (ne)legitimnosti odluka Podgoričke skupštine je vrlo tanka. Istoričar Čedomir Antić podseća da je reč o kruni nastojanja da se izvrši ujedinjenje srpskih zemalja: “Ona je bila demokratska koliko i sve drugo u Crnoj Gori onoga doba”, kaže Antić. “Kralj Nikola je, podsećam, bio potpuni vladar Crne Gore. Još je pogrešnije reći da Podgorička skupština nije odražavala želje naroda. Prvo, Crna Gora je dugo, sve do stvaranja obnovljene srpske države u 19. veku, bila Pijemont oslobođenja i ujedinjenja srpskih zemalja. Koliko je težnja za ujedinjenjem bila jaka svedoči i detalj iz Ustava Crne Gore, donetog 1905. godine, u kome je stajalo da je “građanin Crne Gore svaki Srbin pravoslavne vjere”! Skupština se zvala “srpskom”. Vojne uniforme su do pred Prvi svetski rat postale skoro iste. Do 1912. godine dve države nisu imale zajedničku granicu. Nakon toga, većina crnogorskih političara su bili za ujedinjenje, i jedina razlika među njima je bila u tome kako to izvesti – uslovno ili bezuslovno”. Razlika između jednog i drugog je bila u tome kakav će položaj posle toga imati vladajuća dinastija Petrovića u novoj državi, hoće li Crna Gora postati federalna jedinica ili će biti inkorporirana u Srbiju. Dragoljub Živojinović podseća da je već tada bilo protivnika ujedinjenja, a njihov centar je bilo Cetinje, tradicionalno verno svom “gospodaru” i dinastiji. Odatle je i u novije vreme krenula svaka inicijativa za odvajanje Crne Gore od Srbije. Sam kralj Nikola Petrović, inače veliki protivnik ujedinjenja, pred kraj Prvog svetskog rata prihvatio je federalizam kao rešenje. Sam rat je trebalo da bude neka vrsta filtera kroz koji bi se najpre objedinile najvažnije državne institucije, poput Vojske, i da se postepeno stvara federacija. Ishod je, međutim, bio nešto drugačiji. Sa 163 glasova za, nekoliko onemogućenih da glasaju zbog odsustva i nijednim protiv, prihvaćeno je: da se kralj Nikola i njegova dinastija zbace sa prestola, da se obe države ujedine u jedinstvenu državu pod dinastijom Karađorđevića, i tako uđu u zajedničku državu Srba, Hrvata i Slovenaca. “Demokratska ili ne, Podgorička skupština je tačno odrazila ono što je narod u Crnoj Gori želeo – ujedinjenje”, kaže Dragoljub Živojinović. Poštujući etničko i istorijsko pravo (podsećamo, slično se desilo i u vreme referenduma u Crnoj Gori prošle godine), njene odluke su ubrzo potom priznale druge države. I, veoma važno za odnos države i Crkve u Crnoj Gori – ovde se nigde ne pominje ni crkvena imovina, niti sama Crkva. Proces obnove jedinstva Srpske pravoslavne crkve, narušenog ukidanjem Pećke patrijaršije u 18. veku, se nastavio sve do 1925. godine. Na šta se onda oslanjaju zastupnici teorije da će ukidanjem odluka o ujedinjenju, poništiti konačno i formalno (duhovno jedinstvo je već postojalo) objedinjavanje SPC? Dragoljub Živojinović tvrdi da je priča o autokefalnosti obično zamajavanje: “Zasnovana je na aktu Nikodima Milaša, episkopa dalmatinskog, u kome je pogrešno interpretiran jedan stariji spis, što su mnogi istoriografi već pokazali. Tvrdnja da je Cetinjska mitropolija dobila bilo kakvu autokefalnost od Vaseljenske patrijaršije je potpuna netačnost. Samim time otpada i teza o uzurpiranju imovine Crnogorske pravoslavne crkve od strane SPC.” Iako se u slučaju Cetinjske mitropolije može govoriti o posebnom razvoju, stvari stoje daleko od nezavisnosti. Čedomir Antić podseća da je Srpska crkva raspadom srednjovekovne srpske države takođe doživela rasap. Obnovila se ponovnim uspostavljanjem Pećke patrijaršije, kada je Velika Porta ukinula Patrijaršiju, najviši nivo crkvene vlasti ostale su mitropolije. Cetinjski mitropolit je potom išao na rukopoloženje u Rusiju. Činjenica da u državi ima Srpsku crkvu nije smetala ni kralju Nikoli. Šta više, samo ujedinjenje je pozdravio i tada vrhovni verski poglavar Crne Gore, Mitrofan Ban, a Gavrilo Dožić, budući patrijarh, predvodio je predstavnike Crne Gore koji su regentu Aleksandru predali odluku o ujedinjenju. Docnije je Dožić, kao carigradski đak, vodio i delegaciju koja je od Vaseljenske patrijaršije izradila tomos o ujedinjenoj SPC. Danas stvari sa identitetom mlade države stoje toliko drugačije da je Crkva, inače jedan od svojevremenih generatora montenegrinskog pijemontizma, sada sve više stranac u sopstvenom dvorištu. “Na ovom insistiraju mirski ljudi, koji nemaju veze sa Crkvom, i koji žele formiranje državne crkve u Crnoj Gori”, kaže Čedomir Antić. Ti isti ljudi su već preuzeli neke hramove u Wegušima i danas tamo nema službe. A to je opoziciji dalo prostor da postavi pitanje kome služi nekanonska Crnogorska pravoslavna crkva i kome treba imovina SPC u Crnoj Gori – narodu ili ljudima na vlasti? Dragoljub Živojinović podseća da su indipendisti dobili referendum za sumnjivo tanak procenat i tvrdi da je to, možda, razlog ovolikom forsiranju crnogorizma kome inače smeta i sam, nesumnjivo srpski, jezik. “U ovom delu je vlast u Crnoj Gori otišla predaleko. Menjati nacionalna osećanja spada u domen sumnjivog”, tvrdi Živojinović. “Čini mi se da niko u aktuelnoj vlasti nije pogledao šta se desilo sa, na primer, Makedonskom pravoslavnom crkvom, koja je ustanovljena pre četrdeset godina, ali u međuvremenu ni za veliki novac nije dobila priznanje ni od jedne pomesne crkve, i samo se vrti unutar zatvorenog kruga. Danas, Makedonsku pravoslavnu crkvu priznaje samo Vatikan!”