Uterivači liberalne demokratije

Filozofski susreti u Smederevskoj Palanci i Velikoj Plani obeležili su početkom jula značajan jubilej, deset godina žilavog postojanja u vremenu koje je razgradilo mnoge društvene institucije. Prateći osnovnu potrebu za filozofijom kao mišljenjem savremenosti, u kojem je nezanemarljiv doprinos društveno-humanističkih znanja, i ove godine su Filozofski susreti za temu imali pojavu koja je sasvim aktuelna – „Kriza savremene demokratije?”. Promišljanjem stanja u kome se danas nalazi jedna od ključnih kategorija političke filozofije i nauke, ali i političke ideologije, bavili su se profesori i studenti iz Beograda, Niša, Kosovske Mitrovice i Banjaluke. Od profesora izlaganja su imali: akademik Mihailo Marković, Slobodan Žunjić, Mladen Kozomara, Đorđe Vukadinović i Zoran Kinđić, a od studenata: Saša Šepec, Darko Drašković, Višnja Knežević i Rastislav Dinić. Veoma dinamična rasprava, koja inače odlikuje duh ovog skupa, ako ništa drugo, bar je pokazala postojanje demokratske zajednice profesora i studenata. Ono što se o demokratiji inače govori, i što se posebno danas razglaba kao opšte mesto, na ovom skupu se pokazalo, u skladu sa razumevanjem filozofije kao kritičkog saznanja poznatog, kao krajnje upitno i problematično. M. Marković, S. Žunjić i Đ. Vukadinović govorili su o dobrim i lošim stranama demokratije iz perspektive njenog istorijskog razvitka, a Z. Kinđić je na provokativan način, iz religioznog ugla, doveo u pitanje sam ideal demokratije, ističući da njegovom ostvarenju treba da prethodi duhovni i moralni preobražaj pojedinca i naroda. Uz sve razlike u pristupima, neke ideje su ipak preovladavale tokom čitavih Susreta. Počelo se stavom da je uopšte teško naći pojam koji je više zloupotrebljavan od pojma demokratije, a završilo mišlju da je demokratija danas uveliko ispražnjena od kritičkog sadržaja, bivajući važan oslonac u apologetici postojećeg poretka društvene stvarnosti. Vladajući apologetski konstrukt dat je u sintagmi „liberalna demokratija”, koja se već dugo uzima, bogougodnije govoreći, kao oličenje najboljeg, ili bar, ciničnije govoreći, najmanje rđavog, od mogućih političkih svetova. Wime se prikriva napetost koja istorijski postoji između liberalizma i demokratije. Nasuprot onome što bi htela vladajuća ideološka i politička “korektnost”, liberalni model je i istorijski i teorijski kontroverzan. Značajna društvena istraživanja i filozofske teorije danas kao i juče osporavaju temeljnu liberalističku predrasudu o društvu kao zbiru izolovanih, atomiziranih individua. S druge strane, institucionalno-normativna analiza, na koju liberalni model uglavnom svodi razumevanje prava i politike, ima unutrašnje granice. Moderna demokratija je deo šireg kriznog procesa koji se ne može razumeti bez uzimanja u obzir logike kapitalističke reprodukcije. Iza fasade pravne i političke jednakosti kriju se socijalne nejednakosti, tako da građanska demokratija nema opšteljudsko, već klasno obeležje. Vladajući govor o demokratiji ima tako ideološku funkciju, on treba da prikrije najdublje društvene podele i sukobe, odnosno mehanizme dominacije/eksploatacije. Kao jedan od rečitijih novijih primera prevlasti liberalne ideologije kod nas, na Susretima je posebno kritički analizirano držanje Univerziteta za vreme studentskog protesta 2006/2007. Univerzitet se tom prilikom pokazao kao deo državnog ideološkog aparata koji najtvrđe brani neoliberalnu politiku “deregulacije” visokog obrazovanja i napada na istorijske emancipatorske tekovine besplatnog školovanja i jednakih obrazovnih šansi za sve. Sve to je, kao i u bezbroj drugih slučajeva, bilo prekriveno ideološkom maglom opšte saglasnosti oko demokratije i “demokratizacije”, kojoj, naravno, “nema alternative”. A kada svi tako usrdno ispovedaju demokratsku veru, valja podozrevati da demokratija više ništa određeno ne znači.