Crni panonski lavovi

Početkom devedesetih garde su širom (zapadnog) Balkana nicale skoro kao pečurke posle kiše. Političko-vojni lideri postrojavali su tada svoje ponosne gardiste. Ostatku Evrope, zavedenom bajkom o “kraju istorije”, to je ličilo na poslednji ostatak ružne prošlosti, neki orijentalno-azijski virus koji je opstao na precrtanom delu kontinenta koji se upinjao da zaboravi da je samo par decenija ranije “porodio” holokaust i Hitlera. Da paravojne garde ipak nisu ostale samo balkanski – što danas obično znači i neevropski – “specijalitet” potvrdilo se prošle subote u raskošnoj autstrougarskoj Budimpešti gde je osnovana “Mađar garda”. Vest bi možda prošla nezapaženo da porodice pobijenih u holokaustu nisu podsetile zaboravni zapadni svet da je tokom Drugog svetskog rata u Mađarskoj ubijeno više od 550 hiljada Jevreja, što je skoro desetina ukupnog broja jevrejskih žrtava. “Mađar gardu” osnovao je “Pokret za bolju Mađarsku”, poznatiji kao “Jobik” partija. Pedeset šest “gardista”, u snežnobelim košuljama i crnim vojničkim uniformama, okupilo se u subotu da položi zakletvu u Budimskom zamku, “istorijskom centru mađarskih kraljeva”, pred oko hiljadu vatrenih pristalica. Gabor Vona, istoričar i mlađani vođa “Jobika”, obraćajući se okupljenima rekao je da je garda osnovana da bi “spasila mađarski narod”. Vona, 29, tvrdi i da je za samo desetak dana 200 mladih Mađara izrazilo želju da se priključi “Gardi” čiji je simbol lav i u kojoj je predviđeno uvođenje oficirskih činova. “Jobik” je akronim od “Desničarska zajednica mladih”, ali i reč koja znači “bolji”. Osnovali su je 1999. godine studenti na univerzitetu ELTE, jednom od najstarijih i najprestižnijih u Mađarskoj, i njihova ultranacionalistička “zajednica” se brzo proširila na druge mađarske univerzitete. Pokret je 2003. godine prerastao u političku partiju. Vona kaže da njegov “Jobik” “želi novu promenu režima. Prethodnih 17 godina smo išli u pogrešnom pravcu, prave tranzicije nije bilo”. U Mađarskoj su “komunistička moć i novac samo transferisani u navodno novu eru”. Iako lideri “Jobika” tvrde da nisu antisemitska organizacija, pristalice ne kriju antisemitske stavove. U novim, istočnoevropskim članicama Evropske unije zabeležen je prethodnih godina zabrinjavajući rast antisemitizma. Svetski jevrejski kongres je zahtevao od mađarske vlade da zabrani “Mađar gardu” koju je nazvao “paravojnim krilom ultradesničarske partije”. Jevrejski kongres tvrdi da osnivanje “Garde” nije samo “sramota za Mađarsku i mađarsku demokratiju”, već i “ekstremno uznemirujući događaj” usred “rasta antisemitizma u Evropi”. Antisemitizam ima u Mađarskoj neuporedivo dužu tradiciju i dublje korene od demokratije. Nije neuobičajeno da političari kleveću jedni druge kao “Mosadove agente” ili da lažu da su Jevreji vlasnici velikog broja agencija za promet nekretnina jer im je cilj da kupe celu Mađarsku. Gradonačelnik Budimpešte je često nazivan “jevrejskim kradljivcem”. Ugledna jevrejska organizacija je zabrinuta zbog činjenice da crveno-beli simbol na kapama “gardista” podseća na obeležja kolaboracionističkog režima koji je imao značajnu ulogu u holokaustu. Na zastavi pronacističkog režima regenta Mikloša Hortija, beli krug se nalazio na crvenoj podlozi. Jevrejske organizacije su još prošle godine tvrdile da crveno-bele zastave, koje su bile najpopularniji simboli tokom masovnih opozicionih protesta prošlog septembra, predstavljaju dokaz alarmantnog rasta antisemitizma u Mađarskoj. Međutim, nacionalisti tvrde da se radi o srednjovekovnom mađarskom grbu, “Arpadovim prugama”, i da crveno-beli simboli ne znače oživljavanje nacističkih ideja. Crni “krst sa kopljima”, glavni simbol Hortijevog “kopljokrstaškog” režima, zabranjen je u Mađarskoj i pitanje je da li bi, da nema ove zabrane, i on “krasio” uniforme Voninih “gardista”. Premijer Ferenc Đurčanj je za sada samo zatražio od glavnog tužioca Tamasa Kovača da “sa posebnom pažnjom... prati” Voninu partiju i njeno paravojno krilo “kopljokrstaških” boja. Ono što zabrinjava je odbijanje opozicionog “Fidesa – Mađarske građanske unije”, konzervativne partije koja je druga najjača u parlamentu, da osudi osnivanje “Garde”. Mnogi analitičari ovu “Fidesovu” odluku tumače kao prećutnu podršku ekstremizmu od strane najveće nacionalističke partije u zemlji. Čitaoci mađarskih listova su u osudama “crnokošuljaških fašista” mnogo direktniji od političara: “Ovo je jasan pokušaj da se vrate ne samo nacistički simboli, već i nacistički sadržaj”. Jedan drugi čitalac piše da “ovo dokazuje da Mađari nisu ništa naučili iz svoje istorije. Demokratija nije dozvola za širenje mržnje”. Rast radikalizma ne predstavlja iznenađenje. U Mađarsku je posle pada komunizma demokratija stigla zajedno sa marginalizacijom velikog broja stanovnika i ogromnim rastom socijalnih razlika. Obećanja postkomunističke političke elite nisu ispunjena. Žrtvovanje zarad bogatije budućnosti, koje je od Mađara zahtevano početkom devedesetih, na početku bolnih ekonomskih reformi, ni deset godina kasnije većini stanovnika nije donelo osetan rast standarda. Još uvek malobrojna “Garda” predstavlja novi izraz ogromnog nezadovoljstva onih koji nisu uspeli da se prilagode. I masovne, nasilne demonstracije u Budimpešti septembra prošle godine, predstavljale su ventil za frustrirane glasače u zemlji izneverenih očekivanja, u kojoj su se, bez većih uspeha, na vlasti već izmenjale sve značajnije političke partije, mada ne i “Jobik”. Mađarska danas ozbiljno zaostaje za svojim (nebalkanskim) susedima. Mađari su se mnogo slabije snašli nego, na primer, Česi ili Slovaci u neoliberalnoj svakodnevici. Mađarska ima skoro četiri puta veći budžetski deficit i dvostruko veću inflaciju od Češke Republike. Više od pola novca iz budžeta odlazi na socijalna davanja u Mađarskoj, zemlji male i sve bogatije elite koja je izuzetno uspešna u izbegavanju plaćanja poreza. Ono što dodatno zabrinjava jesu prognoze stručnjaka. Već nezadovoljne i deprimirane Mađare koje izdaje strpljenje očekuje dalje siromašenje, usporavanje ekonomskog rasta i porast inflacije. “Jobik” glasače privlači porukama da su “policija i ustavne organizacije infiltrirane od strane ekskomunista zbog čega je skoro nemoguće ostvariti čistu i fer demokratiju”. Vona kaže da zemlju danas vode “ljudi koji su i nesposobni i bivši komunisti”. Aktivisti “Jobika” premijera Đurčanjija optužuju za naglo bogaćenje devedesetih “pod sumnjivim okolnostima” i tvrde da je bio vođa u omladinskoj komunističkoj organizaciji pre 1990. godine. Na “Jobikovom” sajtu naći ćete i da ova stranka “odbacuje pretpostavku da je društvena nejednakost neophodno zlo” i da “kaže ‘ne’ neprihvatljivom i šokantno dubokom jazu između bogatih i siromašnih”. Zabrinjavajuće je to što osnivači “Mađar garde” ne razmišljaju samo o demokratiji, pravdi i ekonomiji. Trijanonski sporazum, koji je posle Prvog svetskog rata odredio granice Mađarske, Vonina stranka opisuje kao “nefer” i “bolnu ranu u mađarskoj istoriji”. Mađarska manjina u susednim državama je na internet-prezentaciji “Jobika” opisana kao “najveća etnička manjina u Evropi” koja “i dalje pati izložena diskriminaciji, etničkom čišćenju i... često pogromu”. Vonina stranka navodi i da joj je “cilj odbrana i pomoć tim (mađarskim) manjinama”, ali i da “revizija Trijanonskog mirovnog sporazuma može takođe biti opcija koju bi Jobik podržao”. Sve ovo zvuči poznato. Vonj krvavih zapadnobalkanskih devedesetih postaje još jači kada na istom “Jobikovom” sajtu pročitate da “lavovi” iz “Mađar garde” treba da “obezbede fizičku, mentalnu i duhovnu samoodbranu za Mađarsku... Članovi Garde će biti spremni da brane Mađarsku u vreme rata”. Tu je i upozorenje koje “objašnjava” moguće uzroke sukoba u kojima može zatrebati jedna paravojna garda: “... pitanje mađarskih manjina (u susednim zemljama) EU treba brzo da rešava, pre nego što stvori dalje tenzije u regionu”. Najindikativnije, i možda najopasnije, jeste, ipak, ono čega nema na “Jobikovom” sajtu. Internet-prezentacija ove partije je organizovana tako da ono što vas zanima možete pročitati na veb stranici: “Često postavljana pitanja – o Jobiku”. Vođe stranke su tu prošle nedelje (23. avgusta) same i postavile i odgovorile na gomilu pitanja. Ali, tu su i tri pitanja “Jobiku” bez odgovora: “Da li biste želeli da obnovite ‘veliku Mađarsku’? Da promenite granice? Da li biste rekli da ste nostalgični prema imperiji?” Odgovori nisu ni potrebni. Na ovakva pitanja se najuverljivije odgovara osnivanjem garde. To smo naučili pre petnaestak godina.