Naličje kulturne situacije

I ove književne sezone Mirjana Đurđević nastavlja svoj, reklo bi se, metodičan i sistematičan rad na rastvaranju kulturnih tabua i uglavnom patrijarhalnih legendi i mitova. Posle “muških melodrama” i ljubavnih romana “iz oblasti nevladinog kriminala”, nakon urnebesnog romanesknog ciklusa o prljavoj inspektorki Henrijeti, red je došao i na “istorijsku izmotaciju u deset iluminacija” s Miroslavljevim jevanđeljem u glavnoj ulozi. I dok su prethodne knjige po pravilu sledile izabrane žanrovske obrasce, recimo, špijunskog ili herc-romana, obrćući naglavce njihova značenja, ali zadržavajući konstrukcije i zaplete, Čuvari svetinje su labavo povezano i “zašiveno” štivo, koje obliku i logici romana više približavaju opisni epigrafi ili komentari uz svako poglavlje, nego sama ta, provizorna i razbarušeno pisana poglavlja. Kombinujući pripovedanje, dijalošku formu, izveštaj i (pseudo)dokument, Đurđevićka se kreće od istoriografskog pastiša i parodije do SF–burleske i porno-groteske, u jednom jezičko-stilskom zamahu koji svojom provokativnošću prevazilazi gotovo sve što smo u skorije vreme mogli da čitamo iz domaćeg pera i kompjutera. I mada citat s korica knjige neposredno upućuje na montipajtonovsku “estetiku” kao objedinjujući princip pisanja, čini se da bi postupak kojem ovde pribegava Mirjana Đurđević možda najbolje bio predstavljen ako bi se kazalo da Čuvari svetinje ostavljaju onakav utisak kakav bi mogla da napravi neka pavićevska romaneskna “ukrštenica”, komedijantski “filtrirana” kroz – recimo – sablažnjivu imaginaciju Qubice Arsić. U obzir bi, naravno, mogli da budu uzeti i neki drugi autorski pristupi, ali bi doživljaj ironijski obojene tematske i stilske “eklektičnosti” i dalje nesumnjivo ostao isti. Pravo lice ovog pisanja ne pokazuje se, drugim rečima, u njegovom doslovno shvaćenom pripovednom predmetu, već u naročitoj, u izvesnom smislu kontrakulturnoj vizuri. Smelo združujući, u nesputanoj oniričnoj šetnji kroz vreme, postojeće ličnosti i sasvim izmišljene likove, od Miroslava i kralja Milutina do naših dana, i to “iščašeno” sagledanim nizanjem značajnih događaja i istoriografskih opštih mesta, najnoviji roman Mirjane Đurđević više nego živopisno prikazuje istoriju kao erotomansku lakrdiju iliti fikciju u kojoj hedonistički nagoni zapravo uvek nadjačavaju svest o mogućoj misiji. Neprestano istican hiperboličnom i “sočnom” stilizacijom, smisao ovakvog viđenja nacionalne povesti leži u razgolićavanju suspregnute i potisnute opscenosti kao skrivenog lica kolektivnog “mačo” odnosa prema istoriji. Tamo gde je sve što ima neki značaj tabuisano i prevedeno u nedodirljivo veličajne figure i patrijarhalno zakopčane slike, sugerišu Čuvari svetinje, sablažnjiva i razobručena uobrazilja nameće se kao nezatomljiv izraz vitalističkog oslobađanja. U tom svetlu čitani, koncepcijski pisani i publikovani, odveć “nepristojni” i “prljavi” romani Mirjane Đurđević pojavljuju se zapravo kao skoro zakonomerna reakcija na onu vrstu medijski i skriveno-ideološki favorizovane literature koju oličavaju, recimo, previše pristojni, smerni i steril(izova)ni romani Qiljane Habjanović-Đurović, kroz koje defiluju sve sami autentični sveci i pokoja svetica i u kojima, zbog prečih obaveza, nema ni mesta ni vremena za veličanje telesno-nagonskih i ostalih sličnih ljudskih slabosti. I jedni i drugi su, naime, izraz i “deo” iste “kulturne situacije”, nešto poput njenog književno simboličnog “lica” i “naličja”. “Rastresito” i razuđeno ustrojstvo Čuvara svetinje još jednom, doduše, ukazuje na prevlast zamisli nad realizacijom, kao najranjiviju tačku ovakve, manje ili više koncepcijski inspirisane “reaktivne” književnosti i umetnosti uopšte. Ali ako će licitarske povesti o Petkanama i paunovim perima – kao što već prognoziraju upućeni – uskoro zaista postati legitiman deo akademskih kulturoloških izučavanja, onda će ih, po svemu sudeći, pustolovine prljavih inspektorki Henrijeta i oblapornih vojvoda Savatija s pravom pratiti u stopu, kao njihova neizbežna senka i zločesta književna kob.