Milutin je radio ozbiljno

Manastir Banjska, nekada celina sa velelepnom crkvom okruženom konacima, jakim zidovima i visokom kulom, posle niza rušenja i paljenja, 21. vek je dočekao u jadnom stanju. Naselje Banjska, nastalo kao podgrađe, zla vremena su osiromašila, dovela banjsko lečilište, hotel, infrastrukturu, puteve, komunalnu higijenu do potpune destrukcije, a stanovnike do beznađa i apatije. Polusrušena crkva je zaštićena od propadanja krajem tridesetih godina prošlog veka. Od početka 70-ih godina do 1998. godine manastir otkopavaju i istražuju akademik V. Korać, prof. M. Šuput i arheolog G. Kovaljov. Rezultati arheoloških iskopavanja su impresivni, ali je usled loše zaštite otkrivenih građevina došlo do raspadanja originalnih delova pirga, mobilijara trpezarije i zidova konaka. U takvoj situaciji je dokumentacija veoma važna za radove na zaštiti, ali je ona Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture nedostupna i (ako postoji) nalazi se u posedu istraživača. Radi oživljavanja manastira, na zahtev Eparhije raško-prizrenske, Koordinacioni centar za Kosovo i Metohiju je 2003. i 2004. godine sproveo konkurs za projekat, izgradio konak i sanirao postojeći ogradni zid, zvani turski. Četiri monaha se useljavaju u namešten konak i već 2005. godine traže još jedan konak, nezadovoljni postojećim uslovima. Da bi se sprečila stihijska izgradnja nefunkcionalnih konaka u Banjskoj, u Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture je 2005. izrađen Program uređenja naselja i manastira Banjska (M. Jovin i S. Temerinski). Obnova manastira je presudna za očuvanje otkrivenih građevina i podataka o njima i zajedno sa uređenjem naselja i obnovom banje i lečilišta jedini ispravan pristup za službu zaštite spomenika kulture. Od predviđenih projekata, izrađeni su Projekat obnove bedemskog zida manastira Banjska i Plan generalne regulacije naselja Banjska. Kao deo Projekta obnove bedemskog zida, trebalo je izraditi arheološki elaborat istraživanja jugoistočnog sektora porte i statički projekat za bedemske zidove, ali ovi delovi projekta nisu urađeni. U Eparhiji i manastiru su Program za obnovu manastira, naselja i lečilišta i sredstva koja su obezbeđena za realizaciju shvaćeni kao dobar poslovni potez. Traže da se sredstva uplate crkvi, a da radove izvodi privatno preduzeće “Eparhijska radionica Rade Neimar”, registrovano kao jednočlano društvo za grube građevinske radove. U skladu sa ovakvim načinom rada je i težnja da se isključi „sekularna država” (osim da plaća) i njena služba zaštite spomenika kulture – čak nije određen ni arhitekta, rukovodilac projekta obnove. Uprava manastira odlučuje o radovima, pa se u 2007. godini ruši ogradni zid iz turskog perioda, ali i delovi originalnog srednjovekovnog zida. Najveći deo materijala od zida se odvozi i baca po jarugama i potocima. U maju 2007. godine su predstavnici Republičkog zavoda obišli radilište i utvrdili porazno stanje. Zavod je obavešten o nestručnom, nesavesnom i vandalskom radu izvođača, traženo je obustavljanje svih daljih radova, uz utvrđivanje odgovornosti. Iguman, zabrinut za zadužbinu i izvođača radova, obrušio se kritikom na “sekularnu državu” i njene stručnjake, pravdajući ono što je urađeno radom po “principima kralja Milutina Banjskog”. Nije se obavestio o tome kako je kralj Milutin gradio zadužbine – bili su angažovani najbolji graditelji, vajari i slikari, a ne “jednočlano društvo”. Monasi su ulazili u završen manastir, kako je to i u Banjskoj učinjeno 2004, kada su ušetali u konak koji im je izgradila i opremila “sekularna država”. Arogancija prema „sekularnoj” službi zaštite spomenika kulture od strane Uprave manastira Banjska, uz nedostatak stručne i finansijske kontrole nad radovima, neminovno dovodi do štete kakva je načinjena radovima na samom početku obnove manastira. A do kraja obnove je daleko... Marija Jovin, arhitekta konzervator, Beograd